Φθινόπωρο

Φθινοπωρινό Ισημερινό Σημείο ονομάζουμε το σημείο στο οποίο βρίσκεται οΉλιος κατά την Φθινοπωρινή Ισημερία. Είναι σημείο τομής Ισημερινού και εκλειπτικής, όπου προβάλλεται ο Ήλιος στις 23 Σεπτεμβρίου. 

Φθινόπωρο: Βαν Γκογκ

Το φαινόμενο οφείλεται στην περιφορά της γης γύρω από τον ήλιο και στην κλίση του άξονα περιστροφής της. Καθώς η γη περιφέρεται γύρω από τον ήλιο και επειδή ο άξονας περιστροφής της δεν είναι κάθετος στο επίπεδο περιφοράς η διάρκεια της ημέρας αλλάζει. Δύο φορές το χρόνο η γη βρίσκεται σε τέτοια θέση που οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν εντελώς κάθετα στον ισημερινό.

Η ανατολή του ήλιου και η δύση υπολογίζονται στα διάφορα ημερολόγια σύμφωνα με τη χρονική στιγμή που θα εμφανιστεί η πρώτη ακτίνα του ήλιου και τη χρονική στιγμή που θα εξαφανιστεί και η τελευταία ακτίνα. Αυτό σημαίνει πρακτικά, σε συνδυασμό με το μέγεθος του ηλιακού δίσκου και το γεωγραφικό πλάτος που βρίσκεται κάποιος, ότι η πραγματική ίση μέρα και ίση νύχτα δεν εμφανίζεται τις ημερομηνίες που ορίζουμε ως ισημερίες.

Σε πολλές γλώσσες ο αντίστοιχος όρος λεκτικά δεν αναφέρεται στην έννοια της ίσης ημέρας αλλά της ίσης νύχτας κυρίως λόγω της λατινικής προέλευσης του (λατινικά aequinoctium). Οι ισημερίες συμβαίνουν μεταξύ του χειμερινού ηλιοστασίου και θερινού ηλιοστασίου. Το φαινόμενο της ισημερίας παρουσιάζεται σε όλους τους πλανήτες κάθε ηλιακού συστήματος οι οποίοι παρουσιάζουν κλίση του άξονα περιστροφής ως προς το επίπεδο περιφοράς.

Φθινόπωρο στον Σηκουάνα: Κλωντ Μονέ

Η Φθινοπωρινή Ισημερία εορταζόταν από όλα τα Γηγενή φύλα του πλανήτη που είχαν τις σεληνιακές φάσεις όχι για λατρευτικούς αλλά καθαρά μετρικούς – ημερολογιακούς σκοπούς. Τα φύλα αυτά αναγνωρίζοντας τη σημασία του Ηλίου στην καθημερινή τους ύπαρξη και δη στις γεωργικές τροπές, απέδιδαν τις απαιτούμενες τιμές στις ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Στις εξελιγμένες πολιτισμικά κοινωνίες, οι τελετές παρουσίαζαν σημάδια έντονου ορθολογισμού σε αντίθεση με τις σεληνιακές – νομαδικές κοινότητες όπου ο μεσσιανισμός επέβαλε τον αυτοκράτορα – δυνάστη γιό Ηλίου, που ενσάρκωνε τη ζωοδόχο Ηλιακή ιδιότητα.

H θέση της Γης και του Ήλιου κατά τις 4 εποχές

 Στις 23 ή 24 Σεπτεμβρίου η διάρκεια τής ημέρας είναι ίδια με την διάρκεια τής νύχτας και από αυτή την ημέρα και μετά, οι ημέρες αρχίζουν να μικραίνουν σε σχέση με τις νύχτες στο βόρειο ημισφαίριο.

Η παραδοσιακή ιαπωνική ονομασία για την περίοδο γύρω από την φθινοπωρινή και την εαρινή ισημερία είναι higan , και όπως λένε οι ιάπωνες «και η ζέστη και το κρύο τελειώνουν με το higan ». Διαρκεί συνολικά επτά ημέρες- τρεις ημέρες πριν από την ισημερία και τρεις ημέρες μετά.

Το higan έχει βουδιστική προέλευση και σημαίνει την «άλλη όχθη του ποταμού του θανάτου». Σ’ αυτή την όχθη του ποταμού είναι ο κόσμος που ζούμε και στην άλλη είναι το βασίλειο των νεκρών. Αυτές τις ημέρες, οι ιάπωνες επισκέπτονται τους οικογενειακούς τάφους και προσεύχονται για την ανάπαυση των ψυχών.

Για τους Κέλτες, η φθινοπωρινή περίοδος μετά την Εαρινή Ισημερία σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου έτους και ονομάζεται η γιορτή αυτή Samhain. Τότε είναι που αποδίδουν ευχαριστίες στη Μητέρα Γη για τις προσφορές της.Η “Γιορτή των Νεκρών” (Féile na Marbh στα Κέλτικα), συνδεδεμένη με το Samhain, γιορτάζεται ακόμη και σήμερα σε Σκωτία και Ιρλανδία, και συμβολίζει την ένωση του κόσμου των Νεκρών με αυτόν των Ζωντανών (αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Hallowen). Η μεγαλύτερη όμως γιορτή του Φθινοπώρου για τους Κέλτες είναι η Oidhche Shamhna που σηματοδοτεί τον τελευταίο θερισμό των σπαρτών. Μέχρι και τις μέρες μας, στα Κέλτικα χωριά οι κάτοικοι ανάβουνε δαυλούς και θυσιάζουν μια αγελάδα ρίχνοντας στη συνέχεια τα οστά της μέσα στη πυρά. Επίσης στη Κέλτικη Μυθολογία, τη Φθινοπωρινή Ισημερία είναι που ο Θεός του Φωτός Lugh νικάτε από τον Θεό του Σκότους Tanista, ο οποίος είναι ο δίδυμος αδελφός του.

Οι Σλάβοι έχουν διάφορες γιορτές για το Φθινόπωρο που ξεκινούν κιόλας από το Θερινό Ηλιοστάσιο, με το που η μέρα αρχίζει να μικραίνει. Στις 2 Αυγούστου συγκεκριμένα είναι η γιορτή του Αγίου Ηλία, η οποία έχει να κάνει με τον αρχαίο Θεό Perun, και από αυτήν την ημερομηνία αρχίζει το Φθινόπωρο. Επίσης υπάρχουν και οι γιορτές του θερισμού οι οποίες διαρκούν για τέσσερις μέρες κάθε εβδομάδα μέχρι την Ισημερία και αποκαλούνται Tolo’ka ή Pomoi’. Οι γιορτές στα χωριά πήγαινε από φάρμα σε φάρμα και ο οικοδεσπότης έπρεπε να προσφέρει φαγητό και φιλοξενία. Άλλη μία γιορτή είναι η Yablochnyi/Medovoy Spas η οποία γίνεται προς τιμήν της γονιμότητας της Γης όταν γίνεται η περισυλλογή των φρούτων και του μελιού. Ακόμη μία σημαντική εορτή είναι το Zaziuki, όπου το πνεύμα του θερισμού επιστρέφει στη Γη. Τελευταία γιορτή είναι αυτή της Mokosh όπου δίνονται και πάλι ευχαριστίες προς τη Γη.

Οι γιορτές των Γερμανικών φύλων, και των λαών της Βαλτικής, είναι παρόμοιες με αυτές των Σλάβων. Στη Γερμανία ο Σεπτέμβριος θεωρείται ως Άγιος Μήνας, οι γιορτές όμως των Σαξόνων έχουν χαρακτηριστεί ως φόροι τιμής στο Διάβολο από τους πρώτους χριστιανούς, για ευνόητους λόγους… Διάφορες γιορτές λαμβάνουν χώρα σε όλη τη Γερμανία με χορούς και τραγούδια προς τιμή της Γης για τις προσφορές της (εκεί έχει τις ρίζες του και το διάσημο Oktoberfest).

Οι Σκανδιναβοί πραγματοποιούσαν μάχες με άλογα, μιας και το άλογο αποτελεί ιερό ζώο του Freyr, θεό του Φωτός και της γονιμότητας.

Οι Ισλανδοί πραγματοποιούσουν τον θερισμό και απέδιδαν τιμές στη Γη.

Ενδεικτική είναι η Ορφική Κοσμοθέαση που τιμούσε την έννοια “Ήφαιστος” την 10ηΦθίνοντος μηνός Βοηδρομιώνος (21η Σεπτεμβρίου). Γνώριζαν πως η νύχτα μεγάλωνε και ο χειμώνας ερχόταν. Άρα χρειάζονταν το τεχνητό φώς και τη θέρμη της Φωτιάς την οποία συμβόλιζε ο Ήφαιστος. Όλα αυτά επιτυγχάνοντο με την ανάλογη τεχνολογία, ένα από τα χαρακτηριστικά του Θεού.

Αξίζει να διαβάσουμε τον Ορφικό ύμνο:

Ηφαίστου, θυμίαμα λιβανομάνναν

Ήφαιστ’ ομβριμόθυμε, μεγασθενές, ακάματον πυρ,  

λαμπόμενε φλογέαις αυγαίς, φαεσίμβροτε δαίμον,

φωσφόρε, καρτερόχειρ, αιώνιε, τεχνοδίαιτε,

εργαστήρ, κόσμοιο μέρος, στοιχείον αμεμφές

,παμφάγε, πανδαμάτωρ, πανυπέρτατε, παντοδίαιτε, 

αιθήρ, ήλιος, άστρα, σελήνη, φως αμίαντον·

ταύτα γαρ Ηφαίστοιο μέλη θνητοίσι προφαίνει.

πάντα δε οίκον έχεις, πάσαν πόλιν, έθνεα πάντα,

σώματά τε θνητών οικείς, πολύολβε, κραταιέ.

κλύθι, μάκαρ, κλήιζω σε προς ευιέρους επιλοιβάς, 

αιεί όπως χαίρουσιν επ’ έργοις ήμερος έλθοις.

παύσον λυσσώσαν μανίαν πυρός ακαμάτοιο

καύσιν έχων φύσεως εν σώμασιν ημετέροισιν

Και η μετάφραση:

ΗΦΑΙΣΤΟΥ θυμίαμα, λιβανομάννναν

Ηφαιοτε ίσχυρόκαρδε, μεγαλοδύναμε, πού είσαι τα άσβεστον πυρ

,και φωτίζεσαι από φλογερές λάμψεις, ω θεέ που παρέχεις το φως εις τους ανθρώπους,

εσύ πού φέρεις το φως, με τα ισχυρά χέρια,

αιώνιε, πού ζής με την τέχνην, συ ο εργάτης,

μέρος του κόσμου και στοιχείον άμεμπτον, πού τρώγεις τα πάντα,

πού δαμάζεις τα πάντα (ως εκπρόσωπος της φωτιάς),

ο υπεράνω όλων υπέρτατος, πού ευρίσκεσαι παντού.

ΕΙσαι ο αιθήρ, ο ήλιος, τα άστρα, ή σελήνη, το φως το αμόλυντον

διότι αυτό τα μέλη του Ηφαίστου φέρουν το φως είς τους ανθρώπους.

Και κατοικείς εσύ είς πάντα οίκον,

όλες τις πόλεις, όλα τα έθνη·καί κατοικείς (ως πυρ, ως φωτιά)

μέσα είς τα σώματα των ανθρώπων, εσύ με την μεγάλην ευτυχίαν, ο ισχυρός.

Ακουσε με μακάριε, εσέ προσκαλώ είς τάς Ιεράς σπονδάς,

δια να προσέλθης πάντοτε ήμερος καί με έργα πού φέρουν χαράν.

Κατάπαυσε την λυσσασμένην μανίαν του ακατάβλητου πυρός

παρέχων είς τα ιδικά μας σώματα την φυσικην καύσιν

Φθινόπωρο στην Ελλάδα: Κ. Χαραλαμπόπουλος

Πολλοί μουσικοσυνθέτες έχουν εμπνευσθεί απ' το φθινόπωρο κι έχουν αφήσει το στίγμα τους στην τέχνη αυτή. Ενδεικτικά θ' αναφέρω.

Vivaldi Autumn Μετά από κάθε μέρος παραθέτω τις πληροφορίες του ίδιου του συνθέτη για το τί σκέφτηκε όταν συνέθετε.

I. Allegro  

Vivaldi "The Four Seasons / Autumn" Movement 1

Ο χωρικός γιορτάζει μ' ευχαρίστηση την πλούσια συγκομιδή  με χορούς και τραγούδια. Και ξαναμμένος απ' το ποτό του Βάκχου θα πέσει για ύπνο χαρούμενος.

ΙΙ.Adagio molto 

Vivaldi - Autumn - Second Movement

  Ο ήπιος ευχάριστος αγέρας τους κάνει όλους να σταματήσουν τον χορό και το τραγούδι. Είναι η εποχή που τους προσκαλεί όλους στις γλυκές τέρψεις ενός ευχάριστου ύπνου.

ΙΙΙ.Allegro 

Vivaldi: The Four Seasons - Autumn mvt 3 Allegro

Οι κυνηγοί, απ' τα χαράματα, ξεκινάνε με τα κόρνα τους, τα όπλα τους και τα σκυλιά τους. To θήραμα ξεφεύγει και όλοι ακολουθούν τα ίχνη του. Ήδη φοβισμένο και κουρασμένο απ΄τον πολύ θόρυβο των όπλων και των σκυλιών, το τραυματισμένο ζώο κάνει μια προσπάθεια αδύναμης φυγής, αλλά στο τέλος νικιέται και πεθαίνει.

Alexander Glazunov (μουσική μπαλέτου)

Glazunov - The Seasons Op.67 Autumn：Petit Adagio

Μια πολύ ωραία πρόταση είναι και το  Otoño Porteño (Φθινόπωρο) του Αργεντίνου Άστορ Πιατσόλα με τον ίδιο στο Μπαντονεόν και την ορχήστρα του από βιολί, πιάνο, ηλεκτρική κιθάρα, κόντρα μπάσο και βιόλα.

Astor Piazzolla - Otoño Porteño

Στην σύγχρονη μουσική επίσης υπάρχουν πολύ ωραία τραγούδια εμπνευσμένα από το Φθινόπωρο. Επιλέγω:
Les Feuilles Mortes ( Autumn Leaves) Φθινοπωρινά Φύλλα 

Υπάρχουν πάμπολλες εκτελέσεις. Ας ακούσουμε τον Yves Montand.

Les Feuilles Mortes_Yves Montand à l´Olympia

 Mια πολύ όμορφη σύνθεση τζαζ του μεγάλου John Coltrane με την Φθινοπωρινή του Σερενάτα

John Coltrane and Johnny Hartman - Autumn Serenade

Τέλος ένα ποιητικό δείγμα απ' τον αγαπημένο μου Λάμπρο Πορφύρα

Θαλασσινό φθινόπωρο

Θαλασσινό φθινόπωρο

στον πάτο έχει σκεπάσει

τις αστραπές των κογχυλιών

και των φυκιών τα δάση

Και μια θολούρα αδιάκοπη

ποιος ξέρει που 'χει πάρει

τις αστραπές των κοχυλιών

και των φυκιών το σμάρι

Σαν κάστρα που ρημάξανε

τα βράχια στο Λιμάνι

μόνο, της μπόρας έμειναν

οι γλάροι καπετάνιοι

Κι' η χειμωνιάτικη νυχτιά

μονάχα αυτή το ρίχτει

στην κυματούσα θάλασσα

το σκοτεινό της δίχτυ.

Πορφύρας Λάμπρος