Είναι ένα έργο σε 5 κινήσεις, συνολικής διάρκειας 25 λεπτών του Νεντ Ρόρεμ. Γεννήθηκε στην Ινδιάνα το 1923 κι έχει ζήσει δυο παράλληλες καλλιτεχνικές ζωές: από την μια την ζωή του σπουδαγμένου στο Τζούλιαρντ, βραβευμένου με Πούλιτζερ συνθέτη γνωστού για τα πάνω από 500 τραγούδια του, τις 10 όπερές του και πλήθος άλλων συνθέσεων. Κι από την άλλη την ζωή του διάσημου δοκιμιογράφου που τα δημοσιευμένα άρθρα του έχουν δώσει στους αναγνώστες μια εσωτερική ματιά του συχνά έκφυλου τρόπου ζωής των δημιουργών καλλιτεχνών, των ταξιδιών του, αλλά και των σημαντικών ανθρώπων που γνώρισε. Λέει ο ίδιος ότι οπαδοί της λογοτεχνικής του πένας δεν γνωρίζουν την μουσική του δημιουργία αλλά και το αντίθετο.
Τα Ημερολόγιά του αρχικά παρουσιάστηκαν σαν ένα είδος σειράς: Το Ημερολόγιο του Παρισιού, το Ημερολόγιο της Ν. Υόρκης.
Η Μουσική για την άνοιξη, γράφηκε για το τρίο Beaux Arts το 1991, όπου και ερμηνεύει το έργο με υποδειγματικό τρόπο. Είναι δε, μέρος μιας μεγαλύτερης σύνθεσης που περιλαμβάνει κι άλλα εποχικά έργα, όπως "Το Τέλος του Καλοκαιριού" και "Οι Χειμωνιάτικες Σελίδες".
Το άνω εικαστικό είναι πίνακας του Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι , με τίτλο Βερόνικα Βερονέζε. Λέγεται ότι "εκφράζει την καλλιτεχνική ψυχή την ώρα της δημιουργίας".
H πρώτη κίνηση της Μουσικής της Άνοιξης ξεκινάει μ' ένα Εωθινό ( Aubade) σε ποιμενικό ύφος με συγκρατημένες συγχορδίες στο πιάνο, αλλά σύντομα υπαινίσσονται μια αυξανόμενη ζωτικότητα με διευρυμένες πιανιστικές διακοσμήσεις.
\
Rorem: Spring Music - 1. Aubade
Με την δεύτερη κίνηση (Τοκάτα), η μουσική προχωράει σε σκληρότερο, οξύτερο ύφος. Το κείμενο αντανακλά την σταθερή θέση ενός τρίο στην σκηνή, με το βιολί και το τσέλο σε πρώτο πλάνο κι ένα βιρτουόζικο πιανιστικό μέρος πιο πίσω, να κυριεύει τα έγχορδα.
Rorem: Spring Music - 2. Toccata
Η τρίτη κίνηση (Φαντασία) κινείται σε πιο αιθέρια βήματα με τα τρία όργανα να διαμορφώνουν μια ονειρική ατμόσφαιρα, υπερβατική αλλά και γήινη κάποιες φορές να θυμίζει τις αλλαγές της φύσης στο γήινο αλλά και στο ουράνιο επίπεδο.
Rorem: Spring Music - 3. Fantasia
Ολο το έργο είναι μια ζωηρή και δυναμική σύνθεση που φαίνεται να ακολουθεί πιο συμβατικούς κανόνες στην μικρή, αλλά πολύ μελωδική τέταρτη κίνηση, την Μπαγκατέλα. Εδώ βλέπουμε πιο οικείες εικόνες στους ανθισμένους αγρούς και στα ρυάκια.
Rorem: Spring Music - 4. Bagatelle
Η τελευταία πέμπτη κίνηση (Πρέστο) έχει την δυναμική, την ζωηρότητα της βέβαιης επικράτησης της Άνοιξης στην φύση με τα τρία όργανα να ισορροπούν με ακρίβεια στο πεντάγραμμο και με τις αυξομειώσεις της έντασης να δημιουργούν τις εντυπώσεις των διαφόρων φυσικών φαινομένων της εποχής.
Τα Ερωτικά Βαλς του Μπραμς είναι μοιρασμένα σε δύο έργα: το έργο 52 και το έργο 65.
Brahms: Liebeslieder Walzer op. 52
Στο έργο 52 έχουμε μια συλλογή από ερωτικά τραγούδια σε ύφος Ländler* για φωνή και πιάνο τέσσερα χέρια. Οι στίχοι είναι του ποιητή και φιλόσοφου Georg Friedrich Daumer από το έργο του Polydora, που περιλαμβάνει λαϊκά τραγούδια κι ερωτικά ποιήματα. Αν και δεν υπάρχει σαφής αναφορά που να μας υποδεικνύει την προέλευση της έμπνευσης του συνθέτη για αυτά τα Βαλς, όμως υπάρχει υποψία ότι η κινητήρια δύναμη για αυτά υπήρξε η άκαρπη αγάπη του Μπραμς προς την πιανίστα και συνθέτρια Κλάρα Σούμαν. Η μουσική είναι βαθύτατα σοβαρή αλλά ταυτόχρονα ανάλαφρη και παιχνιδιάρικη, συνδυάζοντας φωνητικά και οργανικά είδη σε μια τεχνική και συγκινησιακή φόρτιση.
*Ländler=λαϊκός χορός σε ρυθμό 3/4 πολύ δημοφιλής στην Αυστρία, Βαυαρία, Ελβετία, Γερμανία, Σλοβενία στο τέλος του 18ου αιώνα
Brahms Liebeslieder Walzer Op. 52
Ένα δείγμα από το όγδοο του άλμπουμ με τον τίτλο:
Όταν με κοιτάζουν τα μάτια σου
Όταν με κοιτάζουν τα μάτια σου
τόσο γλυκά και με αγάπη
διώχνεις μακριά μου όποια ανησυχία
φέρνει έγνοιες στην ζωή μου
Η αγαπησιάρικη λάμψη αυτής της αγάπης
ας μην χαθεί!
Γιατί κανείς άλλος δεν θα σε αγαπήσει ποτέ
τόσο πιστά όσο εγώ.
(η μετάφραση είναι δική μου από την αγγλική με υπογραφή Emily Ezust)
Brahms: Liebeslieder-Walzer Neue Liebeslieder Op.65
Δέκα πέντε Νέα Ερωτικά Βαλς κυρίως για τέσσερις φωνές και πιανιστικό ντούο. Κάποια απ' αυτά είναι για σόλο φωνή. Τα κείμενα είναι προσαρμογή λαϊκών τραγουδιών ποικίλων περιοχών της Ευρώπης απ' τον Daumer. Tο τελευταίο είναι ποίηση του Γκαίτε. Έγραψε αυτά τα Νέα Ερωτικά Βαλς ο συνθέτης, όταν η πρώτη του συλλογή του έργου 52 σημείωσε μεγάλη επιτυχία.
Johannes Brahms - "Neue Liebeslieder-Walzer", Op. 65
Ένα δείγμα κι εδώ από την συλλογή του έργου 65, το έβδομο με τον τίτλο:
Από τα βουνά έρχεται κατά κύματα
Από τα βουνά έρχεται κατά κύματα
καταρρακτώδης βροχή
και με πόση λαχτάρα θα σου έδινα
χιλιάδες φιλιά.
(η μετάφραση είναι δική μου από την αγγλική με υπογραφή Emily Ezust)
Είναι ένα πρωτοποριακό έργο του Έρικ Νόρμπυ (Erik Norby 1936-2007) συνθέτη από την Δανία που του ανατέθηκε από την Δανέζικη Ραδιοτηλεόραση για τον εορτασμό των 50 χρόνων της Συμφωνικής Ορχήστρας Ραδιοφώνου της Δανίας (τώρα Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της Δανίας) και γράφηκε το 1975.
φωτογραφία: Δημήτρης Ζαραφωνίτης
Είναι συμφωνικό ποίημα, εμπνευσμένο από τον αρχαίο θρύλο των ιθαγενών της Αμερικής πώς το φίδι έγινε ουράνιο τόξο κι έσωσε τον κόσμο από την ξηρασία. Ο Νόρμπυ σημειώνει ρητά ότι κάθε φορά που παίζεται το έργο αυτό πρέπει να υπάρχει μια περίληψη του θρύλου στο πρόγραμμα.
"Το Φίδι του Ουράνιου Τόξου είναι ένας Ινδιάνικος θρύλος για το πώς εμφανίστηκε το ουράνιο τόξο στον ουρανό. Πώς ένα φίδι άκουσε στους θρήνους των Ινδιάνων μετά από μια μακρά περίοδο ανομβρίας και ξηρασίας και πετάχτηκε σε σπειροειδή μορφή στον ουρανό. Εκεί, άρχισε να ξετυλίγεται και να μακραίνει, να μακραίνει ώσπου το κεφάλι και η ουρά του ακουμπούσαν το έδαφος. Το τόξο που σχηματίστηκε από το σώμα του έσπασε τον πάγο που βρισκόταν στον ουρανό. Το φίδι άρχισε να βγάζει σπίθες σε όλα τα χρώματα, έλιωσε τον πάγο και μετά από μια μακρά ξηρασία έβρεξε στην γη. Ο τόπος ζωντάνεψε πάλι, τα νερά γέμισαν τις κοίτες των ποταμών και άνθισαν τα τριαντάφυλλα. Από τότε το φίδι φτιάχνει τόξο με το σώμα του στο εύρος του ουρανού κάθε φορά που βρέχει και βγαίνει ήλιος."
Erik Norby
Η σύνθεση διαρκεί περίπου 17 λεπτά κι έχει μια συνεχή διαδικασία που αρχίζει και τελειώνει πανομοιότυπα - όπως το φίδι χτυπάει τον ουρανό, με την ουρά και το κεφάλι του να αγγίζουν την γη.
Έχει πυκνή γραφή και μεγάλες φράσεις. Χαρακτηρίζεται από συμπυκνωμένο ήχο με συμπλέγματα αρμονιών (clusters) αλλά υπάρχει τονικότητα. Το μελωδικό υλικό έχει κίνηση βηματισμού σε τόνους και ημιτόνια.
Η μουσική αρχίζει με τα βαθύχορδα όργανα και τα πνευστά και πολύ αργά προχωρεί ανοδικά με προσδοκία αλλά και διαρκή κίνηση. Μετά τα πέντε λεπτά μιας στασιμότητας η μουσική αναπτύσσεται λίγο περισσότερο. Ακούγονται μικροί θρήνοι και θλίψη από το αγγλικό κόρνο και τα τσέλι. Μια ξαφνική μουσική έκρηξη της μουσικής - έτσι όπως το φίδι ξετυλίγεται και φτιάχνει το τόξο του σαν ελατήριο - εισάγει μια εκτεταμένη συσσώρευση ενέργειας μέχρι την τελική κορύφωση, όπου οι νότες από τα κόρνα μεταφορικά τρυπάνε τον πάγο του ουρανού. Τα χρώματα ξεπετάγονται, νέοι ήχοι ακούγονται και έχουμε την ηχητική εικόνα της βροχής. Τα πιτσικάτι στα μπάσα, έπειτα τα βιμπράφωνα και τελικά ένας καταιγισμός από τα έγχορδα μας φέρνει στο νου τον Αμερικάνικο μινιμαλισμό.
Η βροχή καταλαγιάζει, η μουσική επιστρέφει στο στάδιο πριν την έκρηξη και μια ανοδική μελωδία απεικονίζει το αργό ξύπνημα της γης. Τελικά το κομμάτι ηρεμεί σε μια σύντομη παραλλαγή της αρχής.
EriK Norby: The Rainbow Snake, a symphonic poem based on an Indian legend
Είναι μια χορωδιακή συμφωνία του Βρετανού συνθέτη Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1913-1976). Ο ίδιος ο συνθέτης είπε ότι "απεικονίζει την πρόοδο του Χειμώνα προς την Άνοιξη και το ξύπνημα της γης και της ζωής".
William Hagerman
Η συμφωνία αυτή είναι γραμμένη για ορχήστρα, σοπράνο, άλτο τενόρο και μικτή χορωδία καθώς και χορωδία αγοριών. Για τα μέρη της έχουν χρησιμοποιηθεί 12 κείμενα ποιητών κυρίως του 16ου και 17ου αιώνα, μοιρασμένα σε 4 κινήσεις.
Την συμφωνία αυτή αφιέρωσε ο Μπρίτεν στον Ρώσο συνθέτη, μαέστρο και κοντρα-μπασίστα Σέργιο Κουσεβίτσκυ.
Sergei Koussevitsky
Benjamin Britten
Οι τέσσερις κινήσεις της Συμφωνίας συνοπτικά έχουν ως εξής:
Στην πρώτη κίνηση ο χειμώνας δεν έχει φύγει ακόμη αλλά σταδιακά αρχίζουν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια του ερχομού της Άνοιξης με τα πουλιά να αρχίζουν δειλά δειλά να τιτιβίζουν χαρούμενα και να ζητούν από την ήλιο να μεταβάλει την χειμωνιάτικη νύχτα σε ανοιξιάτικη (κείμενο George Chapman). O κούκος ακούγεται μετά σαν προάγγελος της Άνοιξης (κείμενο Edmund Spenser). Επίσης χρησιμοποιούνται κείμενα των George Chapman, Thomas Nashe, George Peele, John Clare και John Milton.
Στην δεύτερη κίνηση έχουμε την εμφάνιση των πρώτων λουλουδιών (κείμενο Robert Herrick) ενώ το κείμενο του Henry Vaughan καλωσορίζει τις ανοιξιάτικες βροχές. Με το κείμενο του W.H.Auden απολαμβάνουμε τις νύχτες του Ιουνίου παρακολουθώντας τα αστέρια στον ουρανό.
Η τρίτη κίνηση αρχίζει δραματικά με το ποίημα του Richard Barnfield "Πότε θα έλθει ο Μάης μου;" Εδώ ο ποιητής αναζητάει την αγάπη του, την ομορφιά του, αλλά μόνο μαραζώνει περιμένοντας. Στο επόμενο ποίημα του George Peele, η αγάπη ήλθε κι όλα είναι μια χαρά. Στο επόμενο ποίημα "Ήχος του Φλάουτου" του William Blake, κάνουν την εμφάνισή τους τα αρνάκια και τα μικρά παιδιά.
Το τελευταίο τραγούδι στην τέταρτη κίνηση είναι κείμενο των Francis Beaumont και John Fletcher από το θεατρικό τους έργο "Ο Ιππότης του Φλεγόμενου Γουδοχεριού" με τον πρώτο στίχο να λέει "Σε σένα Λονδίνο παρουσιάζω τον χαρούμενο μήνα Μάη". Τότε όλοι στην πόλη και στην εξοχή ενώνουν τις φωνές τους τραγουδώντας τον ερχομό της Άνοιξης.
Στα σχόλια του παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε τον χρόνο έναρξης της κάθε κίνησης, αλλά και τα επί μέρους ποιήματα των ποιητών που χρησιμοποιήθηκαν.
Britten "Spring Symphony"
H σύνθεση δεν είναι ακριβώς αυτό που θα φανταζόταν κάποιος για ένα έργο με τον τίτλο "Ανοιξιάτικη Συμφωνία". Με την προσθήκη των ποιητικών κειμένων, ο Μπρίτεν δημιούργησε κάτι σαν καντάτα στην άνοιξη. Η ορχήστρα είναι εξαιρετικά ενεργή πλην όμως έχει δευτερεύοντα ρόλο έναντι των φωνών. Ο Μπρίτεν καταφέρνει να συλλάβει την χαρά της αλλαγής της εποχής, τα προβλήματα που δημιουργούνται από μια τέτοια αλλαγή, αλλά σίγουρα η παρουσία του κούκου, που συμβολίζει τον ερχομό της άνοιξης δημιουργεί την ζωηρή ατμόσφαιρα.
Είναι ένα έργο αρκετά δύσκολο, στο οποίο ο συνθέτης τόλμησε να δημιουργήσει ένα δικό του ύφος και να αναπτύξει την έμπνευσή του πέρα από τα ακούσματα που είχε συνηθίσει στο ακροατήριό του. Όταν ο συνθέτης τολμά να ξεφύγει από την ακινησία, πραγματικά δημιουργεί κι ας υπάρξουν και κάποιοι που δεν θα μπορέσουν να αντιληφθούν το πρωτοποριακό του βήμα.
Γράφοντας αυτή την συμφωνία ο Μπρίτεν δοκίμασε αρκετό άγχος φτάνοντας μέχρι τα πρόθυρα νευρικού κλονισμού. Έγραφε στον εκδότη του το 1949 ότι "είχε σημαντική αγωνία στο σώμα και στο πνεύμα". Μολαταύτα το έργο αυτό έχει μεγάλη φρεσκάδα, αυθεντικότητα και μια ξεχωριστή λάμψη στην ζωντανή παράστασή του.
Ο Άρβο Περτ (Arvo Pärt) είναι Εσθονός συνθέτης κλασικής και θρησκευτικής μουσικής που γεννήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1935. Τα έργα του έχουν μινιμαλιστικό ύφος στα οποία χρησιμοποιεί tintinnabuli μια τεχνική σύνθεσης δικής του επινόησης
Arvo Pärt: Εξώφυλλο Für Alina
(tintinnabulum - ενικός - είναι λατινική λέξη που σημαίνει μικρή καμπάνα. Μουσικά, η μουσική με τις "καμπάνες" του Περτ χαρακτηρίζεται από δύο τύπους φωνών. Η πρώτη που μιμείται την φωνή της καμπάνας παίζει σε αρπισμό την τονική τριάδα ενώ η δεύτερη κινείται διατονικά. Τα έργα του συχνά έχουν αργό, στοχαστικό ρυθμό και μια μινιμαλιστική προσέγγιση)
1. To πλέον πρώιμο έργο του Περτ που χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική είναι το Cantus in Memoriam Benjamin Britten. Έχει μια σχετική απλότητα, με ένα μοναδικό μελωδικό μοτίβο να δεσπόζει ενώ στην αρχή και στο τέλος έχουμε σιωπή. Ο κριτικός Ivan Hewett παρατηρεί: "ενώ μπορεί να είναι απλό στην σύλληψη, παράγει ένα κουβάρι ήχων που είναι δύσκολο για το αυτί να το ξετυλίξει. Ακόμη και στα σημεία που η μουσική είναι απλή σε ακουστικά χαρακτηριστικά, η εκφραστική είσοδος αυτών των χαρακτηριστικών δεν είναι τίποτε άλλο". Ακούμε τις καμπάνες σε κάποια σημεία της σύνθεσης.
Arvo Pärt, Cantus in memoriam Benjamin Britten
Στις 5 Δεκεμβρίου 1976, ο Άρβο Περτ άκουσε από το ραδιόφωνο την ανακοίνωση του θανάτου του Benjamin Britten και λυπήθηκε βαθύτατα με τα θλιβερά νέα. Είχε πει: "Μόλις είχα ανακαλύψει τον Μπρίτεν. Λίγο πριν από τον θάνατό του άρχισα να εκτιμώ την ασυνήθιστη καθαρότητα της μουσικής του, έτσι ακριβώς όπως την εύρισκα και στις μπαλάντες του Guillaume de Machaut. (Ο σπουδαιότερος Γάλλος ποιητής και συνθέτης του 14ου αιώνα). Εκτός αυτού, για πολύ καιρό ήθελα να γνωρίσω τον Μπρίτεν προσωπικά - και τώρα αυτό ποτέ δεν θα γίνει".
* * *
2. Άλλο έργο του Περτ που χρησιμοποιεί tintinnabuli και μάλιστα θεωρείται από τα πιο ουσιαστικά του ύφους αυτού, είναι το Für Alina για σόλο πιάνο. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1976. Ο τίτλος θυμίζει το έργο για σόλο πιάνο του Μπετόβεν Für Elise. Με την διαφορά ότι ενώ για την Μπετοβενική σύνθεση δεν γνωρίζουμε ποιά ήταν η Ελίζα, η Αλίνα ήταν η 18χρονη κόρη ενός οικογενειακού φίλου του Περτ. Η οικογένεια του φίλου του διαλύθηκε και η κόρη πήγε στην Αγγλία με τον πατέρα της. Η αφιέρωση του έργου στο κορίτσι είχε και κάποιο είδος παρηγοριάς προς την μητέρα της που της έλειπε το παιδί της. Η ενδοσκόπηση του έργου μας θυμίζει έντονες εικόνες της νιότης που είναι έτοιμη να εξερευνήσει τον κόσμο. Στην σύνθεση αυτή εκτός από το ύφος tintinnabuli σημαντικό αισθητικό ρόλο παίζει και η σιωπή. Δεν είναι μια σιωπή που πλαισιώνει το έργο, αλλά, κατά παράδοξο τρόπο, η σιωπή είναι γραμμένη στην μουσική σαν ένα είδος ακουστικού διαστήματος. Γι' αυτό και υπάρχει ένδειξη από τον συνθέτη ότι το κομμάτι πρέπει να παιχθεί "με ήρεμο, εμψυχωτικό τρόπο ακούγοντας τον έσω εαυτόν". Mετά από την πρώτη συγχορδία ακούμε τους ήχους του πιάνου να μιμούνται τις καμπάνες (tintinnabuli) και η χρήση του συνεχούς πεντάλ βοηθάει σ' αυτήν την κατεύθυνση.
Είναι εύκολο τεχνικά έργο που μπορεί να παιχθεί και από κάποιον αρχάριο στο πιάνο. Η απλότητά του όμως είναι παραπλανητική: αφήνει ελευθερία στον εκτελεστή που για να πετύχει την καθαρότητα του ήχου απαιτεί έναν φτασμένο πιανίστα με πολύ καλό αυτί για την επίτευξη της αρμονικής ισορρρπίας και της συμμετρίας που απαιτεί η σύνθεση. Συνήθως παίζεται αρκετές φορές, με μικρές παραλλαγές.
Arvo Pärt- Für Alina
* * *
3.Ένα τρίτο έργο του Περτ στο ύφος tintinnabuli είναι και το Spiegel im Spiegel. Η αρχική σύνθεση είναι γραμμένη για βιολί και πιάνο και γράφηκε το 1978. Λόγω της δημοτικότητάς του έχουν γίνει μεταγραφές και για άλλα όργανα όπως, βιόλα, τσέλο, κοντραμπάσο, κλαρινέτο, κόρνο και άλλα. Το "Spiegel im Spiegel" στα Γερμανικά μπορεί να σημαίνει "καθρέπτης μέσα στον καθρέπτη" αλλά και "καθρέπτες μέσα στον καθρέπτη", υπονοώντας έναν άπειρο καθρέπτη που παράγει άπειρες εικόνες, όπως αντανακλώνται μέσα από παράλληλους καθρέπτες. Οι τονικές τριάδες του πιάνου επαναλαμβάνονται ατελείωτα με μικρές παραλλαγές σαν αντανακλάσεις.
Το μουσικό υλικό της σύνθεσης παρουσιάζει καθαρότητα και ακρίβεια. Έχει μια μελωδία του σόλο οργάνου και τρεις νότες (τριάδα) της συνοδείας του πιάνου. Η δομή του ακολουθεί μια αυστηρή γραμμή όπου καμία νότα δεν είναι τυχαία. Ο τίτλος άμεσα αντανακλά αυτό που γίνεται στην μουσική: κάθε ανοδική μελωδική γραμμή ακολουθείται από μια καθρεπτίζουσα κατιούσα φράση. Αρχικά, η μελωδία αποτελείται από δύο μόνο νότες, ενώ μια τρίτη προστίθεται στις επόμενες φράσεις. Έτσι δημιουργείται ένα φαινομενικά ατελείωτο συνεχές. Η συνοδεία του πιάνου σε κάθε βήμα είναι σαν "φύλακας άγγελος", όπως αρέσει στον συνθέτη να λέει. Επί πλέον, παρακολουθούμε το ύφος tintinnabuli στις νότες του πιάνου, που σαν μικρές καμπάνες ηχούν πάνω και κάτω από την μελωδική γραμμή ακολουθώντας ένα σταθερό σχήμα.
Arvo Pärt: Spiegel im Spiegel
Η σύνθεση αυτή έχει χρησιμοποιηθεί στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση.
Προτείνω να ακούσουμε και μια μεταγραφή για κόρνο.
Το Διπλό Κοντσέρτο για βιολί, πιάνο και έγχορδα είναι μια σύνθεση του Δανού συνθέτη Χανς Αμπράχαμσεν. Γράφηκε μεταξύ των ετών 2010 και 2011 και η πρεμιέρα του δόθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2011 στην Κοπεγχάγη με σολίστ τις δύο αδελφές Baiba Skride (βιολί) και Lauma Skride (πιάνο) στις οποίες είναι αφιερωμένο το έργο, καθώς και στους Wiebke Busch και André de Ridder.
(φωτο από pinterest)
Η μουσική του Hans Abrahamsen (23/12/1952) χαρακτηρίζεται από ένταση αλλά και ποιητικές στιγμές. Λέει ο συνθέτης: "Η ένταση είναι πολύ σπουδαία για μένα. Όμως δεν έχουν όλες οι στιγμές την ίδια πληρότητα - μερικές φορές λες περισσότερα με λίγα λόγια". Η μουσική του Αμπράχαμσεν είναι φιλτραρισμένη και ποιητική. Το κλισέ "ουκ εν τω πολλώ το ευ" έχει σημασία όταν ακούει κάποιος την μουσική του. Η ένταση μπορεί να είναι η απουσία ήχου ή η παρουσία σιωπής.
Hans Abrahamsens Double Concerto
Ο συνθέτης σε κάποια συνέντευξή του για το Διπλό Κοντσέρτο είπε: "Είναι μια πολύ διαφορετική κατάσταση να έχεις δύο σολίστες αντί για έναν, να μεταφέρεσαι από ένα κοντσέρτο για ένα όργανο σ' ένα διπλό κοντσέρτο. Ποιά είναι η σχέση των δύο σολίστ και της ορχήστρας; Εμφανίζονται σαν δύο διαφορετικές οντότητες με κάποια σχέση ο ένας με τον άλλον, όμως παίζουν και ταυτόχρονα σαν να γίνονται ένα πλάσμα με δύο κεφάλια".
Hans Abrahamsen
Το Διπλό Κοντσέρτο του Αμπράχαμσεν δεν έχει δεξιοτεχνικές δυσκολίες. Αντίθετα κάθε κίνηση είναι μια μικρή, χαρακτηριστική στιγμή, μια διάθεση, απλωμένη μέσα στον χρόνο.
Ξεδιπλώνεται σε 4 κινήσεις:
1. Sehr langsahm und ausdrucksvoll 2. Schnell und unruhig 3. Langsam und melancholisch 4. Lebhaft und Zittern
Οι δύο πρώτες κινήσεις έχουν έντονα ρυθμικά και αρμονικά μοτίβα. Η τρίτη κίνηση δημιουργεί μια ήρεμη και μελαγχολική ατμόσφαιρα ενώ στο φινάλε ακούμε υψηλές αρμονικές που αφήνουν έναν αιθέριο ήχο. Σε όλο το έργο τα δύο σολιστικά όργανα συνομιλούν, συμπληρώνουν αλλά και αφήνουν το κάθε ένα να εκφράσει τις δικές του σκέψεις με την υπόκρουση της ορχήστρας να συνοδεύει δημιουργώντας ένα μυστηριακό πέπλο.
Ο Γερμανός συνθέτης Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856) σχεδίασε την συμφωνία αυτή μέσα σε τέσσερις μέρες (23-26 Ιανουαρίου 1841) και την είχε ενορχηστρώσει μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους. Παρουσιάστηκε δε για πρώτη φορά στις 31 Μαρτίου 1841 υπό την μπαγκέτα του Φήλιξ Μέντελσον.
Νικόλαος Γύζης: Ανοιξιάτικη Συμφωνία (1866)
Σύμφωνα με το ημερολόγιο της Κλάρας Σούμαν, ο τίτλος "Ανοιξιάτικη Συμφωνία" οφείλεται στην επιρροή που είχε στον συνθέτη το ποίημα Frühlingsgedicht (Ανοιξιάτικο Ποίημα) του ποιητή Adolf Böttger.
Ανοιξιάτικο Ποίημα
Εσύ πνεύμα του σύννεφου, συννεφιασμένο και βαρύ
Πετάς απειλητικά από στεριά και θάλασσα
Το γκρίζο πέπλο σου καλύπτει σε χρόνο μηδέν. Το καθαρό βλέμμα του ουρανού.
Η ομίχλη σου φουντώνει από μακριά
Και η νύχτα καλύπτει το αστέρι της αγάπης
Εσύ πνεύμα του σύννεφου, συννεφιασμένο και υγρό
Γιατί έδιωξες όλη μου την ευτυχία;
Γιατί μου προξενείς δάκρυα στα μάτια;
Και ρίχνεις σκιές στης ψυχής μου το φως;
Γύρνα, γύρνα την πορεία σου
Η Άνοιξη ανθίζει στην κοιλάδα
Έγραφε ο Σούμαν στον Γερμανό πιανίστα, συνθέτη, μαέστρο και συγγραφέα Wilhelm Taubert:
"Θα μπορούσατε να νιώσετε την ανάσα της αναμενόμενης Άνοιξης στην ορχήστρα σας καθώς θα παίζει; Αυτό είχα περισσότερο στο μυαλό μου όταν την συνέθετα τον Ιανουάριο του 1841. Θα ήθελα να ακούγεται η πρώτη είσοδος της τρομπέτας σαν να ακούγεται από ψηλά, σαν κλήση στο ξύπνημα. Παρακάτω στην εισαγωγή θα ήθελα η μουσική να υπονοεί ότι ο κόσμος γίνεται καταπράσινος, ίσως με μια πεταλούδα να αιωρείται στον αέρα, και μετά, στο Αλλέγκρο, να δείξω πως τα πάντα την Άνοιξη ζωντανεύουν. Αυτές, βέβαια είναι ιδέες που σκέφτηκα αφού τέλειωσα την Συμφωνία."
Η έντονη ρυθμική αρχή (Andante un poco maestoso) από τις τρομπέτες και τα τρομπόνια φέρνει στο νου τους τελευταίους στίχους του ποιήματος: "Γύρνα, γύρνα την πορεία σου/ Η Άνοιξη ανθίζει στην κοιλάδα". Ο Σούμαν είχε αποκαλέσει αυτήν την πρώτη κίνηση "Ξύπνημα της Άνοιξης". Έτσι όπως έρχεται η άνοιξη, παρατηρούμε στην κίνηση αυτή λεπτότητα, τρυφερότητα και κάποιες φορές κακοκεφιά.
Το Larghetto και το Scherzo παίζονται χωρίς διακοπή. Το αργό μέρος σκέφτηκε να το ονομάσει "Βράδυ" ο Σούμαν ενώ το Scherzo "Xαρούμενα Παιδιά που Παίζουν". Βλέπουμε την ευχάριστη διάθεση των χαρακτήρων στο παιχνίδι.
Το Φινάλε ( Allegro animato e grazioso) "Αποχαιρετισμός της Άνοιξης" ίσως θυμίζει στίχους από κάποιο άλλο ποίημα του Böttger:
Το όνομα της Πανσελήνου του Μαΐου, ως Του Λουλουδιού, δεν μας εκπλήσσει. Σημαίνει τα μυριάδες λουλούδια που ανθίζουν τον Μάιο σε όλο το Βόρειο Ημισφαίριο, απ' όπου και προέρχεται η αρχική παραδοσιακή ονομασία της Πανσελήνου. Χωρίς αμφιβολία όλη αυτή η χρωματική πανδαισία που υπάρχει στην φύση τον Μάιο, ενέπνευσε τον άνθρωπο να ονομάσει την Πανσέληνο του μήνα ως του Λουλουδιού.
Νιώθουμε ευεξία ανάμεσα σε τόσα λουλούδια, προσπαθούμε να αφαιρέσουμε την τοξικότητα που μας περικλείει, την εσωστρέφεια του χειμώνα και απολαμβάνουμε το θαύμα της φύσης που γεννιέται και μας πλημμυρίζει
Θα ακούσουμε μια Κινέζικη παραδοσιακή μελωδία που έχει τίτλο "Λουλούδια που καθρεπτίζονται στο ποτάμι σε μια Ανοιξιάτικη Πανσέληνο. Την ακούμε από την Παν Γινγκ (Pan Jing) και το συγκρότημά της.
Flowers in the moonlight in a spring night on the river - Pan Jing & Ensemble
…
Την ίδια μελωδία ακούμε σε διασκευή για πιάνο και πίπα (παραδοσιακό όργανο της Κίνας) απ' τους καλλιτέχνες
Lang Lang (πιάνο) Cheng Yu (πίπα)
Cheng Yu & Lang Lang performing Spring Flowers on a Moonlit Night on the River
Ώστε να σκοτώνει με φροντίδα την θλίψη της καρδιάς
Να αποκοιμίζει, ή ακούγοντας, να πεθαίνει
(Ουίλιαμ Σαίξπηρ: Ερρίκος ο Η΄,Τρίτη Πράξη, Σκηνή Πρώτη)
O Oρφέας του Καλιάρι. Μωσαϊκό στο Αρχ. Μουσείο Τορίνο
Όπως δηλώνει το ποίημα, πρόκειται για τον Ορφέα τον κύριο εκπρόσωπο της τραγουδιστικής τέχνης της Αρχαίας Ελλάδας. Ενώ είναι γνωστός για την θλίψη που μετέφερε στους άλλους παίζοντας την λύρα του μετά τον θάνατο της γυναίκας του, είναι επίσης γνωστός για την μετάδοση της ψυχικής του κατάστασης μέσα από την μουσική του στους ακροατές του, οι οποίοι μπορεί και να μην ανήκαν στο ανθρώπινο είδος, όπως αναφέρει το ποίημα. Είναι επίσης σημαντικό για την κατανόηση του ποιήματος να πούμε ότι είναι απόσπασμα ενός από τα θεατρικά έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, τον "Ερρίκο Η." Το ποίημα αυτό το απαγγέλει η σύζυγος του Ερρίκου Η΄, η Βασίλισσα Αικατερίνη της Αραγωνίας, όπου ζητάει σε μία απ' τις υπηρέτριές της να την συνοδεύσει με μια λύρα ώστε να ακούσει την τέχνη της γλυκιάς μουσικής. Όταν το τραγούδι τελειώνει, μπαίνουν οι Καρδινάλιοι και την αναγκάζουν να επιστρέψει στην "θλίψη της καρδιάς" που ήθελε ξεκάθαρα να ξεχάσει μέσα από την μουσική.
Αυτό το εκπληκτικής ομορφιάς ποίημα ενέπνευσε συνθέτες που το μελοποίησαν. Ας απολαύσουμε την τέχνη τους.
1. Ο 'Αγγλος συνθέτης Βων Ουίλιαμς (1872-1958) αγαπούσε πολύ την ποίηση κι είχε ασχοληθεί πολύ με τα λαϊκά αγγλικά τραγούδια ώστε ενστικτωδώς αντιλαμβανόταν τον πλούτο των νοημάτων που έκρυβαν. Δεν είναι γνωστή η ημερομηνία της μελοποίησης του συγκεκριμένου ποιήματος αλλά περίπου πρέπει να είναι μεταξύ των ετών 1901 -1903.
Orpheus with his lute - Vaughan Williams
2. H μελοποίηση αυτού του ποιήματος από τον Άγγλο συνθέτη Άρθουρ Σάλιβαν (1842-1900) έγινε μεταξύ των ετών 1863 και 1864 και ανήκει σε μια συλλογή πέντε "Σαιξπηρικών Τραγουδιών". Ο Σάλιβαν πούλησε αυτά τα τραγούδια στον εκδότη για 5 γκινέες το ένα αλλά γρήγορα κατάλαβε το λάθος του. Αν εμπορευόταν τα τραγούδια του με δικαίωμα εκμετάλλευσης, θα μπορούσε να ανεβάζει το εισόδημά του σημαντικά.
Orpheus with his lute: Arthur Sullivan
3. Τα πρώτα έργα που δημοσίευσε ο Άγγλος συνθέτης Eric Coates (1886-1957) ήταν οι μελοποιήσεις τεσσάρων ποιημάτων του Σαίξπηρ υπό την καθοδήγηση του Corder στην Βασιλική Ακαδημία Μουσικής του Λονδίνου. Η επίσημη πρεμιέρα δόθηκε το 1909 από την κυρία Olga Wood με διευθυντή ορχήστρας τον σύζυγό της Henry. Σύντομα αγαπήθηκαν κι από άλλους τραγουδιστές που τα παρουσίασαν. Το πρώτο της συλλογής είναι "Ο Ορφέας Με Την Λύρα Του".
Orpheus with his lute: Eric Coates
4. Η μελοποίηση του Cooper Baldwin (Aμερικανός νεαρός συνθέτης) είναι προϊόν ανάθεσης ως μέρος του έργου "Χαρούμενος Συνθέτης 2019" (Happy Composer 2019). H παγκόσιμα πρεμιέρα έγινε από την χορωδία "Chorus Austin Chamber Ensemble," με μαέστρο τον Ryan Heller, στις 22 Φεβρουαρίου 2020 στο Τέξας.
Orpheus with his lute: Cooper Baldwin
5. To 1945 ο Αμερικανός συθέτης William Schuman (1910 -1992) μελοποίησε το ποίημα του Σαίξπηρ "Ο Ορφέας Με Την Λύρα Του" το οποίο είναι καθηλωτικό. Με μοναδικές τροπικές αρμονίες ο Σούμαν πλάθει τον μύθο του Ορφέα και του οργάνου με το οποίο σαγήνευε την φύση. Είναι μια μελωδία απλή με μυστήριο αλλά και μοναδική ποιότητα.
"Ο Φαέθων πήρε άδεια από τον θεό Ήλιο, τον πατέρα του να οδηγήσει το άρμα του στους ουρανούς. Αλλά τα άπειρα χέρια του δεν μπορούν να ελέγξουν τα πύρινα άλογα. Το φλεγόμενο άρμα χάνει την πορεία του. Έρχεται τόσο κοντά με την γη ώστε ολόκληρος ο κόσμος κινδυνεύει να πυρποληθεί, ώσπου ο Δίας χτυπάει τον απερίσκεπτο Φαέθοντα με τον κεραυνό του".
Φαέθων. Σε κρατήρα του 5ου π. Χ. αιώνα που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μ. Βρετανίας
Με αυτά τα εισαγωγικά λόγια ο Σαιν - Σανς περιγράφει εν συντομία την ιστορία του Φαέθοντα στην παρτιτούρα που δημοσιεύτηκε το 1875 για το δεύτερο συμφωνικό του ποίημα. Το έργο ολοκληρώθηκε στις 12 Μαρτίου 1873 και πρωτοπαρουσιάστηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1873 στο Théâtre du Châtelet στο Παρίσι.
Saint-Saëns - Phaéton, opus 35
Εμπνευσμένη η σύνθεση από την θανάσιμη μοίρα αυτού του περήφανου και παρορμητικού ήρωα, του Φαέθοντα, αρχίζει με εντυπωσιακές συγχορδίες από τα χάλκινα που εναλλάσσονται με ορμητικές εισόδους των εγχόρδων και μετά των ξύλινων. Λίγο μετά οι άρπες και τα έγχορδα παρουσιάζουν ένα ρυθμικό μοτίβο που υπονοεί τον καλπασμό των αλόγων. Αργότερα το ακούμε από τα ξύλινα μέχρις ότου γίνεται μια έκρηξη του δοξαστικού θέματος απ' τους ήχους των χάλκινων και μετά των ξύλινων πνευστών.
Η φρενήρης πορεία του άρματος του Ήλιου φαίνεται να γίνεται λιγότερο επικίνδυνη όταν ακούμε μια ήρεμη μελωδία από τα κόρνα, αλλά η ανακούφιση είναι προσωρινή. Σύντομα ο Δίας, αρπάζοντας τον κεραυνό του - που εκπροσωπείται από τα τέσσερα τύμπανα, τα κύμβαλα, την γκρανκάσα και τα ταμ-ταμ - χτυπάει το άρμα σκοτώνοντας τον νεαρό άνδρα. Η θυελλώδης ορχήστρα συνεχίζει μ' ένα ακόμη επεισόδιο όπου επαναλαμβάνεται το γαλήνιο θέμα του κόρνου ώσπου σταδιακά το συμφωνικό ποίημα φτάνει στο τέλος του.
Η ιστορία του μύθου του Φαέθοντα τελειώνει με το γκρέμισμά του στον ποταμό Ηριδανό όπου και σκοτώθηκε. Οι Ηλιάδες, οι αδελφές του Φαέθοντα, απαρηγόρητες για τον θάνατο του αδερφού τους, μεταμορφώθηκαν από τους θεούς σε λεύκες. Η πιο διαδεδομένη μορφή του μύθου μας παραδίδεται από τον Οβίδιο στις Μεταμορφώσεις του. Αντιγράφω λίγα αποσπάσματα:
[...]"Ποιά η αιτία του ερχομού σου," είπε "τι θέλεις σ' αυτή την άκρη, Φαέθων, γιέ μου, που ως πατέρας δεν μπορώ διόλου να αρνηθώ σε;"[...] Μόλις τελείωσε, ζητά εκείνος του γονιού τ' άρμα και για μια μέρα την εξουσία και τα ηνία των φτεροπόδων γοργών αλόγων. Μεταμελήθη γιατί ορκίσθη όρκο ο πατέρας, ο οποίος τότε τρις και τετράκις τη λαμπρή σειώντας την κεφαλή του "παράλογη," είπε ό,τι έχω τάξει να μη στο δώσω. [...] Θνητό δα είναι το ριζικό σου μα αυτό που θέλεις, θνητό δεν είναι. Πιότερο απ' όσο θεμιτό είναι στου ουρανίους να το αγγίξουν, εσύ το θέλεις έχοντας άγνοια.[...] Τότε ανεβαίνει στο ελαφρύ άρμα με το νεαρό του σώμα εκείνος κι ως στέκει πάνω χαίρει ν' αγγίζει τα χαλινάρια που του δοθήκαν κι εκείθε εκφράζει ευχαριστίες εις τον γονιό του, που δεν το θέλει. Οι πτεροφόροι ίπποι του Ήλιου, Πυρόεις, Αίθων και ο Εώος, τέταρτος ήταν ο Φλέγων, γεμίζουν με χρεμετίσματα φλογοφόρα.[...] Και ξάφνου αρχίσαν να τρεμουλιάζουν από τον φόβο τα γόνατά του και σκότος ήρθε στα δυό του μάτια, που απ' το μεγάλο φως έχει γίνει. Θα προτιμούσε ποτέ τους ίππους τους πατρικούς του να μην αγγίξει λυπάται που 'χει μάθει το γένος κι ό,τι μ' εκκλήσεις έχει πετύχει. Θέλοντας ήδη ν' αποκαλείται του Μέροπος γόνος, φέρεται έτσι σαν πλοίο, που άγριος βοριάς το δέρνει, και το πηδάλιο ο καπετάνιος πια νικημένο το 'χει αφήσει στις παρακλήσεις και στους θεούς του.[...] Μα ο παντοκράτωρ πατέρας τότε κάλεσε μάρτυρες τους ουρανίους κι αυτόν που τ' άρμα έδωσε, ότι, αν δεν προσφέρει βοήθεια, όλα θ' αφανισθούνε με βαρειά μοίρα.[...] Βροντά. Στο δεξί αυτί ζυγίζει τον κεραυνό του και τονε ρίχνει τότε εναντίον του ηνιόχου, και την ψυχή του πήρε κι απ' τ' άρμα τονε γκρεμίζει και με τις άγριες φωτιές τη φλογα περιορίζει.[...] Και ο Φαέθων, ενώ η φλόγα την ξανθή κόμη τού αφανίζει, μ' ορμή κυλιέται κι έτσι χαράζει μεσ' στον αέρα τροχιά μεγάλη.[...] Μακριά ετούτον απ' την πατρίδα τον υπεδέχθη σε ξένη χώρα ο Ηριδανός κι έλουσε το καπνισμένο του πρόσωπό του. Οι ναϊάδες της Εσπερίας από την τρίγλωσση φωτιά το σώμα το καπνισμένο δίνουν στον τάφο κι αυτούς τους στίχους γράφουν στην πέτρα: ΕΔΩ Ο ΦΑΕΘΩΝ ΚΕΙΤΑΙ. ΣΤΟ ΑΡΜΑ ΤΟ ΠΑΤΡΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΜΑΤΗΛΑΤΗΣ ΚΙ ΑΝ ΔΕΝ ΤΟ ΚΡΑΤΗΣΕ. ΕΞΕΠΕΣΕ ΟΜΩΣ ΑΥΤΟΣ ΜΕΓΑΛΑ ΑΠΟΤΟΛΜΩΝΤΑΣ
(Αντιγράφω και στα Λατινικά την φράση: HIC SITUS EST PHAETHON CURRUS AURIGA PATERNI QUEM SI NON TENUIT MAGNIS TAMEN EXCIDIT AUSIS)
(ΟΔΙΔΙΟΥ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ: Με Έμμετρη Απόδοση Στη Νέα Ελληνική Από Τον Θεόδωρο Τσοχαλή - ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΑΘΗΝΑ 2009 Βιβλίο ΙΙ) Ο πολύτιμος τόμος έχει πλήθος σπουδαίων εικονογραφήσεων)
Δύο εικόνες από την εικονογράφηση του βιβλίου
Έντρομος βλέπει σκόρπια σπαρμένες εις τα ουράνια, κατάστικτα όντας, τις τερατώδεις μορφές αστέρων και πελωρίων θεριών εικόνες...
Εκτός από τον Οβίδιο κι ο Κ. Π. Καβάφης έγραψε ένα ποίημα για τον θρήνο των αδελφών του Φαέθοντα.
Τα δάκρυα των αδελφών του Φαέθοντος
Ως φως εν ύλη, ως διαφανής
χρυσός ο ήλεκτρος είναι ο τιμαλφής. —
Ότε απαίσιος δύναμις εμμανής,
φθονούσα τον Φαέθοντα, εκ κορυφής
τον κατεκρήμνισε των ουρανών,
αι αδελφαί του ήλθον μελανείμονες
εις το υγρόν του μνήμα, τον Ηριδανόν,
κι ημέραν, νύκτα έκλαιον αι τλήμονες.
Κι εθρήνουν μετ’ αυτών όλ’ οι θνητοί
την ματαιότητα ονείρων υψηλών.
Ω τύχη άσπλαχνος, ω μοίρα μισητή,
έπεσε ο Φαέθων εκ των νεφελών!
Εντός των ταπεινών μας εστιών
ας ζήσομεν ολιγαρκείς και ποταποί·
εκβάλομεν τους πόθους εκ των καρδιών,
ας παύσει πάσα προς τον ουρανόν ροπή.
Έκλαιον πάντοτε αι δυστυχείς,
έκλαιον του Φαέθοντος αι αδελφαί,
κι επί εκάστης του Ηριδανού πτυχής
αντανεκλώντο αι ωχραί αυτών μορφαί.
Εν άκρα συγκινήσει τα σεπτά
δάκρυα των νυμφών εδέχετο η γη
και εθησαύριζεν. Ως δ’ έγιναν επτά
ημέραι, κι η ογδόη έλαμψεν αυγή,
εις αιωνίαν παρεδόθησαν
στιλπνότητα τα κλαύματά των τα πολλά
κι εις ήλεκτρον λαμπρόν μετεμορφώθησαν.
Ω λίθε εκλεκτέ! ω δάκρυα καλά!
Θρήνος γενναίος, θρήνος ζηλευτός,
μεστός αγάπης και μεστός μαρμαρυγής —
τίμιαι αδελφαί, με δάκρυα φωτός
εκλάψατε τον κάλλιστον νέον της γης.
(1897)
Κ.Π.Καβάφης:Ποιήματα εν όλω (Αποκηρυγμένα) εκδ. ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ σσ.321-322
Σπουδή έργο 25 αριθμός 9 με την επωνυμία “Πεταλούδα”, που βέβαια δεν δόθηκε απ’ τον Σοπέν. Aν και ο ο ρωσος πιανίστας και συνθέτης Friedheim λέει ότι "ο τίτλος δεν είναι απλά περιττός, αλλά ολοκληρωτικά ανεπαρκής" τα staccati και marcati στο δεξί χέρι αφήνουν υπονοιες φτερουγίσματος. Δεν είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε όταν ακούσουμε την σπουδή. Κανένας συμβολισμός δεν περιγράφει καλύτερα την ελαφρά φύση του δεξιού χεριού που αναπηδάει σαν πεταλούδα. Η πεταλούδα έχει χαριτωμένες πτήσεις, παρασύρεται απ’ τον άνεμο, αλλά τελικά προσγειώνεται με ασφάλεια.
Αυτή η σπουδή είναι η μικρότερη απ’ τις 24 και διαρκεί λιγότερο από ένα λεπτό όταν παιχθεί στο σωστό τέμπο. Όμως ακριβώς εκεί βρίσκεται η πρόκληση: να παιχθεί στο ακριβές τέμπο.
Ο Πορτογάλος συγγραφέας Ζοζέ Σαραμάγκου στο έργο του "Περί Τυφλότητος" αναφέρεται σ' αυτή την λεπτεπίλεπτη σπουδή του Σοπέν. Αντιγράφω δύο παραγράφους
[...] Μια μέρα, σε μια κουβέντα με κάποιους συναδέλφους από την ορχήστρα σε κλίμα ελαφρύ, μιλούσαν για την πιθανότητα σύνθεσης μουσικών πορτρέτων, αυθεντικών πορτρέτων και όχι μεταφορικών, όπως αυτά των σάμουελ γκόλντενμπεργκ και σμόιλε, του μουσόργκσκι, σκέφτηκε και είπε πως το πορτρετο του, σε περίπτωση που όντως υπήρχε στη μουσική, δεν θα το συναντούσαν σε κάποια σύνθεση για βιολοντσέλο, αλλά σε μια πολύ σύντομη σπουδή του σοπέν, έργο είκοσι πέντε, αριθμός εννιά, σε σολ ύφεση μείζονα. Όταν θέλησαν να μάθουν γιατί, εκείνος απάντησε πως δεν μπορούσε να δει τον εαυτό του σε τίποτε άλλο που να έχει γραφτεί στο πεντάγραμμο κι αυτός ήταν για εκείνον ο καλύτερος λόγος. Και πως σε πενήντα οκτώ δευτερόλεπτα ο σοπέν είχε πει όλα όσα μπορούσε να έχει γνωρίσει. Για μερικές μέρες, ως φιλικό πείραγμα, οι πιο εύθυμοι τον αποκαλούσαν πενήντα οκτώ δευτερόλεπτα, αλλά το παρατσούκλι παραήταν μεγάλο για να του κολλήσει, κι επίσης τι διάλογο μπορεί να κάνει κανείς με κάποιον που έχει αποφασίσει να καθυστερεί πενήντα οκτώ δευτερόλεπτα να απαντήσει σε ό,τι τον ρωτούν. Ο βιολοντσελίστας στο τέλος θα κέρδιζε τη φιλική αναμέτρηση. [...]
[...] Μέσα σε αυτά τα πενήντα οκτώ δευτερόλεπτα μουσικής άκουσε μια ρυθμική και μελωδική μετατροπή κάθε ανθρώπινης ζωής, κοινής ή εξαιρετικής, στην τραγική συντομία της, στην απελπισμένη της ένταση, και επίσης λόγω εκείνου του τελικού ακόρντου που ήταν σαν αποσιωπητικό στον αέρα, στο κενό, οπουδήποτε, σαν κάτι, αναπόφευκτα, να παρέμενε ακόμη για να ειπωθεί. Ο βιολοντσελίστας είχε υποπέσει στο λιγότερο συγχωρητέο απ’ όλα τα ανθρώπινα αμαρτήματα της έπαρσης, όταν φαντάστηκε πως βλέπει αποκλειστικά τη δική του μορφή σ’ ένα πορτρέτο όπου τελικά βρίσκονταν όλοι, η οποία έπαρση, σε κάθε περίπτωση, αν το καλοσκεφτούμε κι αν δεν μείνουμε στην επιφάνεια των πραγμάτων, θα μπορούσε εξίσου να ερμηνευτεί ως εκδήλωση του ριζικά αντίθετού της, δηλαδή της ταπεινότητας, αφού, όντας, αυτό το πορτρέτο όλων, θα έπρεπε επίσης να απεικόνιζε κι εκείνον.[...]
Ένα βίντεο με 11 διαφορετικούς πιανίστες να δίνουν το δικό τους ύφος σ' αυτή την λεπτεπίλεπτη σπουδή
Chopin Etude Op.25 No.9 "Butterfly" by 11 pianists
Πενήντα οκτώ δευτερόλεπτα μουσικής από τον αγαπημένο Σοπέν ειναι αρκετά για έναν έμπειρο ακροατή αλλά και μια ευαίσθητη ψυχή να αντιληφθεί μέσα από τους ήχους την μετατροπή μιας ανθρώπινης ζωής.
Εκτός από τον Σοπέν κι άλλοι συνθέτες έγραψαν έργα γι' αυτό το πολύχρωμο κι αγαπημένο έντομο. Ας ακούσουμε τα μουσικά τους δείγματα.
'Eνα νεανικό έργο του Σούμαν "Πεταλούδες"
Schumann Papillons Op. 2
Μ. Ραβέλ: Νυχτοπεταλούδες (το αριθ. 1 από το έργο του Miroirs)
M. Ravel: Miroirs, No. 1 ''Noctuelles'' (Night Moths)
Ε. Γκριγκ: Πεταλούδα (το αριθ. 1 από τα Λυρικά Κομμάτια εργ.43 βιβλίο ΙΙΙ)
Grieg: Lyric Pieces Book III, Op 43
Πηγές: Wikipedia Ourchopin.com Ζοζέ Σαραμάγκου: Περί Θανάτου
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616) θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος συγγραφέας της Αγγλικής Γλώσσας. Έγραψε 37 θεατρικά έργα που τα πιο γνωστά έχουν παιχθεί χιλιάδες φορές στα θέατρα για αιώνες. Έγραψε επίσης 154 σονέτα και 5 μεγαλύτερα αφηγηματικά ποιήματα.
Τα πρώτα 126 από τα 154 σονέτα του Σαίξπηρ είναι αφιερωμένα σ' έναν νεαρό άνδρα, "Ο Ξανθός Νεαρός". Αυτό το πρόσωπο ποτέ δεν ταυτοποιήθηκε αλλά και δεν είναι ξεκάθαρο τι είδους σχέση είχε ο Σαίξπηρ, αν είχε, μ' αυτόν τον νέο. Κάποιοι θεωρούν ότι ήταν πρόσωπο της φαντασίας του συγγραφέα και δεν είχε σαν βάση δικές του εμπειρίες ή συναισθήματα.
William Shakespeare
Ανάμεσα στα Σονέτα του υπάρχουν κάποια που αφορούν την Αγάπη και την Αφοσίωση αλλά κρύβουν μέσα τους κι άλλα συναισθήματα. Ας δούμε κάποια από αυτά.
Το Σονέτο 18 ίσως είναι το πιό γνωστό. Περιγράφει ο ποιητής τον "Ξανθό Νεαρό" σάμπως να είναι καλύτερος ακόμη κι απ' τις ωραιότερες μέρες του καλοκαιριού. Το καλοκαίρι είναι πρόσκαιρο όμως το νεανικό πρόσωπο θα μείνει αιώνιο μέσα στην ποίηση του Σαίξπηρ.
Σονέτο 18
Μπορώ να σε συγκρίνω με ημέρα καλοκαιρινή;
Πιο σταθερή και ωραία είναι η δική σου θωριά:
Με δυνατούς ανέμους τρέμουν του Μάη οι βλαστοί,
Και του καλοκαιριού το τέλος είναι πολύ κοντά:
Ο ήλιος καυτός κάποιες μέρες τον ουρανό λαμπρύνει,
Κι άλλες το χρυσό του θάμπος μένει κρυμμένο·
Σε κάθε ομορφιά η ομορφιά κάποτε σβήνει,
Γυμνή την αφήνουν η τύχη και το πεπρωμένο·
Εσύ όμως θα ‘χεις αιώνιο να ζεις καλοκαίρι
Και ούτε θα χάσεις από ομορφιά
Δεν θα καυχιέται για σένα του χάρου το ανήλιαγο χέρι
Γιατί θα ζεις αιώνια στα λόγια αυτά·
Όσο τα μάτια θα βλέπουν και οι άνθρωποι θα έχουν πνοή
Τόσο θα ζούνε οι στίχοι ετούτοι και θα σου δίνουν ζωή.
(Μετάφραση Έλενα Σπυροπούλου)
Sonnet 18 by Shakespeare + Music by David Gilmour
Στο διάσημο Σονέτο 116, ο ποιητής αντιμετωπίζει ερωτήσεις όπως "τι είναι αγάπη;" και "τι δεν είναι;". Αρχίζει να μιλάει για τον γάμο. Είναι ένας θεσμός που ενώνει όσους τον αποδέχονται. Είναι στιβαρός και κανείς δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψει τον σύντροφό του όταν ο χρόνος τον αλλάξει. Η αγάπη είναι ένα άστρο στον ουρανό για να καθοδηγεί τα χαμένα πλοία στην θάλασσα.
Σονέτο 116
Τον γάμο των πιστών ψυχών αιτία μη μου δώσεις
Να εμποδίσω: Η αγάπη δεν ήταν αγάπη
Αν έσπευσε νʼ αλλοιωθεί στις πρώτες αλλοιώσεις,
Ή αν με την πρώτη εκτροπή αμέσως εξετράπη.
Ω, όχι! σημάδι στη στεριά είναι που δεν κουνιέται
Ακράδαντη κι ακλόνητη την τρικυμία ατενίζει
Είνʼ άστρο για την κάθε βάρκα που περιπλανιέται
Όλοι γνωρίζουν το ύψος της, αλλʼ όχι πόσο αξίζει.
Ο έρως δεν είνʼ τρελός του Χρόνου: μες στην επήρεια ας λειώνουν
Του στρογγυλού του δρεπανιού τα μάγουλα, τα χείλη.
Τον έρωτα ώρες και βδομάδες δεν τον αλλοιώνουν
Θʼ αντέξει μέχρι το στερνό του κόσμου μας το δείλι.
Αν είναι πλάνη όλʼ αυτά και κάποιος τʼ αποδείξει,
Ποτέ δεν έγραψα κι ουδείς έχει ποτέ αγαπήσει.
(Μετάφραση: Λένια Ζαφειροπούλου)
Ed Rex - Sonnet 116 (Shakespeare)
Στο πολύ δημοφιλές Σονέτο 130 ο ποιητής συγκρίνει τα μάτια της αγάπης του με άλλα όμορφα πράγματα. Αλλά δεν έχουν τις ομοιότητες του φυσικού κάλλους που μας υποδεικνύει. Τα χείλια είναι χλωμά, τα στήθη δεν είναι τόσο λευκά και περπατάει στην γη αντί να αιωρείται στον ουρανό σαν θείο πλάσμα. Όμως υπάρχει ανατροπή στο τέλος του ποιήματος. Η αγάπη του ίσως να μην είναι τόσο εντυπωσιακά όμορφη, αλλά αυτό δεν την κάνει λιγότερο σπουδαία ή αξιαγάπητη. Οι άνθρωποι δεν είναι απαραίτητο να διαθέτουν αρωματική αύρα για να αξίζουν την αγάπη.
Σονέτο 130
Τα μάτια της δεν μοιάζουν με ηλιαχτίδα
κι είναι τα χείλη της χλωμά μπρος στο κοράλλι.
Άμα το χιόνι είναι λευκό, έχει τα στήθη ωχρά·
μαύρα, συρμάτινα μαλλιά έχει στο κεφάλι.
Τριαντάφυλλα έχω δει ολοπόρφυρα,
μα τέτοια δεν θα βρω στα μάγουλά της.
Γεύθηκα αρώματα πολύ τερπνότερα
από τα μύρα που ανασαίνω στα φιλιά της.
Ευφραίνομαι όταν μου μιλάει κι ας ξέρω
πόσο γλυκύτερη είναι η μουσική.
Ποτέ μου δεν αντίκρισα θεά να περπατά,
μα αυτή βαδίζοντας πατάει στη γη.
Τόσο όμως στη ζωή μου βασιλεύει,
που κάθε σύγκριση άλλη περιττεύει.
Τόσο όμως τη ζωή μου κυβερνά,
που ανούσια τ’ άλλα μοιάζουν. Και κενά.
(Μετάφραση: Κώστας Κουτσουρέλης)
Shakespeare Sonnet 130 - Music by Mellow Melange
To Σονέτο 130 υπήρξε έμπνευση για τον Sting ολόκληρου του άλμπουμ του "...Nothing like the Sun". Aν δεν έχετε χρόνο να ακούσετε όλο το άλμπουμ, ακούστε το "Fragile". Από τα πιο ωραία του...
