ΧΕΙΜΩΝΑΣ - Ένα μικρό μουσικό, ποιητικό και εικαστικό αφιέρωμα

Claude Monet: The Magpie (Η Καρακάξα)

Χειμερινό Ηλιοστάσιο ή Χειμερινή Τροπή λέγεται το σημείο που βρίσκεται ο Ήλιος κάθε χρόνο στις 21 ή 22 Δεκεμβρίου, όπου έχει τη μικρότερη απόκλιση του: -23 27'.

Τότε ξεκινάει η μικρότερη ημέρα του ενιαυτού (έτους), το χειμερινό ηλιοστάσιο. Εδώ και χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ημέρα αυτή, με εορτές και εκδηλώσεις σε όλα τα μήκη και πλάτη της μάνας γης.

Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν. Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται στο βορειότερο ή στο νοτιότερο σημείο του ουρανού που βρίσκεται ποτέ το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της Γης.

Η λέξη «ηλιοστάσιο» προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι», «στάση», επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο.

Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους.

 Τα ηλιοστάσια συμβαίνουν και για τους άλλους πλανήτες. Ορίζονται αντίστοιχα ως οι χρονικές στιγμές κατά τις οποίες ο άξονας περιστροφής του πλανήτη εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά του πλανήτη γύρω από αυτόν.

Την αυγή του χειμερινού ηλιοστασίου ξεκινάει η πιο μικρή ημέρα του ενιαυτού (έτους), με διάρκεια 9 ώρες και 11 λεπτά, ενώ ο ήλιος ανεβαίνει μόλις 25 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα και λάμπει το μεσημέρι με μία ισχύ 455 watt ανά τετραγωνικό μέτρο. Για να καταλάβουμε τη διαφορά αναφέρουμε ότι στο θερινό ηλιοστάσιο, στις 21 Ιουνίου, την πιο μεγάλη μέρα του ενιαυτού(έτους) η ημέρα διαρκεί 15 ώρες και 10 λεπτά και ο ήλιος βρίσκεται 72 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα, εκπέμποντας ακτινοβολία ισχύος 1.167 watt ανά τετραγωνικό μέτρο κατά την ώρα του μεσημεριού.

 Αυτοί οι υπολογισμοί έχουν γίνει με τη χρήση των σύγχρονων μαθηματικών. Ωστόσο, βαθιά μέσα σε κάθε θηλαστικό υπάρχει ένας εξαιρετικά ευαίσθητος υπολογιστής, που αντιλαμβάνεται την μεταβολή της κλίσης της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στη γη. Προκαλεί μία ποικιλία συμπεριφορών, όπως αλλαγές στις συνήθειες τροφής και αναπαραγωγής του ζωικού βασιλείου, μέχρι και μαζικές αποδημήσεις ή πτώση σε χειμερία νάρκη.

 Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, η μέρα μεγαλώνει ξανά και ο ήλιος φωτίζει ολοένα περισσότερο το νού και το σώμα μας στην αέναο πορεία των ατομικών διασπάσεων και σχηματισμών. Ο θρίαμβος του ήλιου απέναντι στο σκοτάδι εορτάζεται κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου.

Ο χειμώνας υπήρξε έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες, που με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο ο καθένας έφτιαξε αριστουργήματα. Αρχίζω με τον ΧΕΙΜΩΝΑ του Antonio Vivaldi παραθέτοντας και το αντίστοιχο σονέτο που έγραψε ο ίδιος για κάθε μέρος.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ : Allegro non molto

Τρέμοντας, παγωμένοι μέσα στο κρύο του χιονιού σε ανέμους που τσιμπάνε και δαγκώνουν. Τρέχοντας πάνω κάτω για να ζεστάνουμε τα παγωμένα μας πόδια, με τα δόντια μας να χτυπάνε στο πικρό κρύο

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: Largo

Ξεκουραζόμαστε μέσα στη θαλπωρή της φωτιάς ενώ αυτοί που είναι ακόμη έξω γίνονται μούσκεμα απ' την καταρρακτώδη βροχή

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: Allegro

Προσεκτικά κι αργά στο παγωμένο δρομάκι απ' τον φόβο μας να μην πέσουμε. Μια απότομη στροφή, γλίστρα, κάτω στο έδαφος και πάνω πάλι, βιαστικοί πάνω στον πάγο μήπως σπάσει. Νοιώθουμε τους παγωμένους βοριάδες να λυσσομανάνε στα σπίτια μας παρ' όλο που έχουμε κλειδώσει κι ασφαλίσει τις πόρτες...αυτός είναι ο χειμώνας, που παρ' όλα αυτά έχει και τις δικές του χάρες

Εκτός απ' τον Βιβάλντι κι άλλοι συνθέτες ασχολήθηκαν με τον χειμώνα

Joseph Haydn:

Alexander Glazunov: 

 

Astor Piazzolla:  

Claude Debussy:

Kαι βέβαια ένα πολύ αγαπημένο τραγούδι με τον

Adamo:  

Μουσική από την κινηματογραφική ταινία: Winter Sonata

'Ενα ποίημα για τον χειμώνα

ΧΕΙΜΕΡΙΕΣ ΕΛΞΕΙΣ

Σοφός από βροχές χειμώνας που στη μνήμη ενδίδει

ποιός ύπνος στα όνειρά σου ανθίζει να ρωτώ

πιστό σκυλί μια αγωνία πίσω από τη μέρα μας γαβγίζει

στου χρόνου το χείλος εξωθώντας το λεπτό

αλλόφρων μέρα φτάνει που τη σύνεση λογχίζει

και τρέχει λάθος αίμα σαν νερό απ' τις πράξεις το μπορώ.

Μονάχα ο λύκος νους μας στον εαυτό του αντιστέκεται,

όμως καθώς στα νύχια σήκωσα τις σκέψεις

δείχνουν πληγές τα ονόματα κι ανοίγουν στο πονώ

Όμως εδώ με μια τελεία τη φράση θα ησυχάσω.

Θα σιωπώ

ΜΑΡΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ: "Η ΚΑΤΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΡΟΔΩΝ" (εκδ. Γαβριηλίδης)

Παρακάτω ένα βίντεο όπου δείχνει την Ηλιοκεντρική  καταγωγή των Χριστουγέννων και την σχέση τους με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο.

Ο Πίνακας του Κλωντ Μονέ στην επικεφαλλίδα (Καρακάξα) είναι ένας από τους περίπου 140 πίνακες του ζωγράφου με χιονισμένο τοπίο. Βλέπουμε μια μοναχική καρακάξα να κάθεται στην πρόχειρη ξύλινη πόρτα και καθώς ο ήλιος πέφτει δημιουργεί γαλάζιες (κι όχι μαύρες) σκιές στο φρέσκο χιόνι, κάτι πολύ πρωτότυπο για την εποχή. Όταν ο Έντουαρντ Μανέ είδε τα χιονισμένα τοπία του συναδέλφου του Κλωντ εγκατέλειψε κάθε προσπάθεια να ζωγραφίσει δικά του. 

Πιο κάτω ένας ακόμη πίνακας με χειμωνιάτικο τοπίο από τον Νορβηγό Έντουαρντ Μουνκ ζωγραφισμένος στην καρδιά του Νορβηγικού χειμώνα. Βλέπουμε τις απρόσμενα χρωματιστές κορυφογραμμές των χιονισμένων βουνών που προκαλούν ηρεμία αλλά κι ενθουσιασμό.

Edouard Munch: Winter Landscape