Η Λατινική αυτή φράση σημαίνει "Εκ βαθέων" για πρώτη φορά εμφανίστηκε στον Ψαλμό 129 (κατ' άλλους 130) του Δαβίδ. Έγινε, όμως γνωστή απ' το ομότιτλο γράμμα που έγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ, ενώ βρισκόταν στην φυλακή, στον αγαπημένο του Λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας. Είναι και το κύκνειο άσμα του Ουάιλντ. Στην πραγματικότητα είναι η εκ βαθέων εξομολόγησή του όσον αφορά την πρότερη ζωή του, τα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση και στην τιμωρία του. Και πώς από την πτώση, την απόγνωση, την απόλυτη ταπείνωση και στη συνέχεια την παραδοχή της κατάστασής του, ξαφνικά ανακάλυψε ένα "θησαυρό" μέσα του. Πώς η καρδιά του μαλάκωσε και ένιωσε να ελευθερώνεται από κάθε πικρία για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο, έτοιμος πλέον "να αντικρίσει τη ζωή με πολύ περισσότερη ηρεμία κι εμπιστοσύνη".
Πολλοί συνθέτες έγραψαν κομμάτια μουσικής με τον τίτλο De Profundis και θα ακούσουμε μερικά παρακάτω μαζί με κάποια αποσπάσματα από το γράμμα του Όσκαρ Ουάιλντ.
Ο Ιταλός συνθέτης Ildebrando Pizzeti (1880-1968) ήταν ένας ευχάριστος άνθρωπος που όμως ο χαρακτήρας του είχε και δύστροπες όψεις. Έτσι, μια φιλία πολλών χρόνων που είχε με τον ομότεχνό του Gian Francesco Malipiero έληξε εξ αιτίας κάποιου δηκτικού σχολίου του Pizzeti. Όταν, λοιπόν, έληξε αυτή η φιλία το 1937 και οι δύο συνέθεσαν από ένα έργο με τον τίτλο De Profundis πάνω στους στίχους του Ψαλμού του Δαβίδ. Το έργο του Pizzeti είναι γραμμένο για επτάφωνη χορωδία α καπέλα.
Ildebrando Pizzetti: De Profundis
"Πίσω από τη θλίψη υπάρχει πάντα μια ψυχή και το να ειρωνεύεσαι μια ψυχή που πονάει, είναι κάτι φοβερό. Όσοι το κάνουν αυτό, η ζωή τους είναι στερημένη από ομορφιά"
Η σύνθεση του Ιταλού Gian Francesco Malipiero (1882-1973) είναι για φωνή, βιόλα, κοντραμπάσο και εκκλησιαστικό όργανο.
Gian Francesco Malipiero: De Profundis
Μια πολύ όμορφη σύνθεση είναι και το μοτέτο του Γάλλου Marc-Antoine Charpentier (1643-1704), που το έγραψε για την κηδεία της συζύγου του Λουδοβίκου 14ου. Θα ακούσουμε το Πρελούδιο την πρώτη απ' τις 14 κινήσεις.
De profundis, H. 189: Prelude
"Τα μοιραία λάθη της ζωής, δεν οφείλονται στο ότι ο άνθρωπος είναι παράλογος. Μια παράλογη στιγμή, στη ζωή ενός ανθρώπου, μπορεί να ’ναι η ωραιότερη στιγμή της ζωής του. Οφείλονται στο ότι ο άνθρωπος είναι λογικός. Κι αυτή η διαφορά είναι τεράστια."
O Franz Liszt έγραψε ένα έργο για ορχήστρα και κορυφαίο πιάνο, που το αφιέρωσε στον φίλο του Αββά ντε Λαμεναί βασισμένο στον γνωστό και για τους δύο ψαλμό. Ο Λιστ ήταν σαφής, λέγοντας "ορχήστρα και κορυφαίο πιάνο" ότι γι' αυτόν είχε μεγάλη σημασία ο ρόλος της ορχήστρας στο έργο.
Franz Liszt: De Profundis
"Ο πόνος -όσο παράξενο κι αν σου φανεί- είναι το μέσο που μας κάνει να υπάρχουμε, γιατί είναι το μόνο μέσο που μας κάνει και παίρνουμε συνείδηση της ύπαρξής μας."
Το επόμενο βίντεο είναι μια πρωτοποριακή σύνθεση του Αμερικανού συνθέτη και πιανίστα Frederic Rzewski (γεν. 1938) για πιάνο και απαγγελία στίχων βασισμένων στο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ. Ο πιανίστας David Falterman είναι εκπληκτικός performer!
De Profundis - Frederic Rzewski
"Η ευτυχία, η ευχαρίστηση και η επιτυχία μπορεί να ’ναι τραχιές στην ουσία τους και κοινές στην υφή τους. Η θλίψη όμως είναι το πιο ευαίσθητο απ’ όλα τα πράγματα του κόσμου."
Το γράμμα αυτό δε στάλθηκε ποτέ. Ο Όσκαρ Ουάιλντ το πήρε μαζί του κατά την αποφυλάκισή του και δεν δημοσιεύτηκε παρά μονάχα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1905, όταν πήρε και τον τίτλο De profundis. Η ολοκληρωμένη του μορφή δημοσιεύτηκε το 1962.
ΠΗΓΕΣ Wikipedia hyperion BBC το βιβλίο provocateur
Τα Τραγούδια του Οδοιπόρου ( Lieder eines fahrenden Gesellen) είναι τέσσερα τραγούδια του Γουσταύου Μάλερ (1860-1911), γραμμένα μεταξύ 1884-1885 και αναθεωρημένα μεταξύ 1891-1896, σε δική του ποίηση. Είναι ο πρώτος κύκλος τραγουδιών του συνθέτη. Λέγεται ότι τα εμπνεύσθηκε απ' τον αποτυχημένο του έρωτα με την σοπράνο Johanna Richter, την οποία γνώρισε ως μαέστρος της όπερας στο Kassel της Γερμανίας.
H αρχή του κύκλου
Την 1 Ιανουαρίου 1884 ο συνθέτης ανακοίνωσε την διάλυση της σχέσης του σ' ένα γράμμα προς κάποιον φίλο:
"Χτες το βράδυ έκατσα μόνος μαζί της και ήμαστε κι οι δύο σιωπηλοί περιμένοντας το Νέο ΄Ετος. Οι σκέψεις της δεν ήταν με τον σύντροφό της κι όταν χτύπησε το ρολόι και τα δάκρυα κύλισαν από τα μάτια της, συνειδητοποίησα την φρικτή πραγματικότητα ότι δεν ήμουν εγώ αυτός που έπρεπε να στεγνώσω αυτά τα δάκρυα...Τα επιτεύγματά μου: Έχω γράψει έναν κύκλο τραγουδιών, έξι τραγούδια προς το παρόν, που είναι όλα αφιερωμένα σ' αυτήν. Δεν τα γνωρίζει. Τι άλλο θα μπορούσαν να της πουν πέρα απ' αυτό που ήδη γνωρίζει;... Τα τραγούδια έχουν σχεδιαστεί σαν κάποιος Οδοιπόρος να υποφέρει από μια βαριά μοίρα και τώρα ταξιδεύει στον κόσμο και περιπλανιέται άσκοπα".
Αυτά το έξι τραγούδια, τελικά έγιναν ένας κύκλος τεσσάρων τραγουδιών, που αρχικά γράφηκαν για φωνή και πιάνο.
Gustav Mahler
Μέσα από ένα δυνατό τονικό σχήμα, το ταξίδι του Οδοιπόρου χαρτογραφείται όχι μόνο μέσα από τις λέξεις, αλλά απ' τις τονικότητες, τα ρυθμικά μοτίβα και τις συγκεκριμένες αρμονικές ακολουθίες.
Οι τίτλοι τους είναι:
I - "Wenn mein Schatz Hochzeit macht" ("When My Sweetheart is Married") Το κείμενο αναφέρει την λύπη του Οδοιπόρου που έχασε την αγάπη του εξ αιτίας κάποιου άλλου. Σημειώνει την ομορφιά του περιβάλλοντος κόσμου κι αναρωτιέται πώς αυτή η ομορφιά δεν μπορεί να τον βοηθήσει να μην έχει θλιμένα όνειρα.
II - "Ging heut Morgen übers Feld" ("I Went This Morning over the Field") Αυτό το τραγούδι έχει την πιο χαρούμενη μουσική όλου του κύκλου. Και πράγματι, είναι ένα τραγούδι χαράς και θαυμασμού για την ομορφιά της φύσης σε απλά πράγματα όπως το τραγούδι των πουλιών και την πάχνη στην χλόη. Στο ρεφραίν λέει: "Δεν είναι ένας αξιαγάπητος κόσμος;" Ωστόσο, ο Οδοιπόρος θυμάται στο τέλος ότι, παρόλη αυτή την ομορφιά, η ευτυχία του δεν θα ανθοφορήσει άλλο, τώρα που η αγάπη του έφυγε. Η μελωδία αυτού του τραγουδιού αναπτύσσεται στο θέμα της πρώτης κίνησης της Πρώτης Συμφωνίας του Μάλερ.
III - "Ich hab'ein glühend Messer" ("I Have a Gleaming Knife") Το τρίτο τραγούδι είναι γεμάτο από απελπισία! Ο Οδοιπόρος παρομοιάζει την αγωνία για την χαμένη του αγάπη σαν μια μεταλική λεπίδα που τρυπάει την καρδιά του. Έχει τόση εμμονή ώστε τα πάντα στο περιβάλλον του, τού θυμίζουν κάποια όψη της αγάπης του και νιώθει ότι θα ήθελε στ' αλήθεια να είχε ένα μαχαίρι.
IV - "Die zwei blauen Augen von meinem Schatz" ("The Two Blue Eyes of my Beloved") Το τελευταίο τραγούδι καταλήγει σε μια απόφαση. Η μουσική - κι αυτή έχει χρησιμοποιηθεί στην Πρώτη Συμφωνία - είναι ήρεμη, απαλή, λυρική και συχνά θυμίζει χορικό με τις αρμονίες που χρησιμοποιεί. Αναφέρεται στο πόση μεγάλη θλίψη έφεραν στον Οδοιπόρο αυτά τα μάτια και που πλέον δεν μπορεί να αντέξει το περιβάλλον που βρίσκεται. Περιγράφει πως βρίσκεται κάτω από μια φλαμουριά κι αφήνει τα λουλούδια να πέφτουν πάνω του. Θα ήθελε να γυρίσει πίσω την ζωή του πριν αρχίσει να ταξιδεύει. Επιθυμεί να μην είχε συμβεί όλη αυτή η σχέση: "Τα πάντα: αγάπη και θλίψη, και κόσμος, και όνειρα!"
Mahler - Lieder eines fahrenden Gesellen
Tα Τραγούδια του Οδοιπόρου συλλαμβάνουν και την ειδική σχέση που υπάρχει μεταξύ του συνθέτη και του διασκευαστή. Ως ένα σημείο, η διασκευή μπορεί να παραμορφώσει την αρχική φωνή. Η διασκευή του Arnold Schoenberg (1874–1951) είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εξαιτίας της αμφιθυμίας του απέναντι στον Μάλερ. Κάποτε εξομολογήθηκε ότι "δεν τολμούσε να μελετήσει τον Μάλερ" επειδή φοβόταν ότι η αποστροφή του θα επέστρεφε. Μολαταύτα το διαμέρισμα του Σαίνμπεργκ ήταν διακοσμημένο με προτρέτα του Μάλερ και το Harmonielehre (Μάθημα Αρμονίας) είναι αφιερωμένο στην "ιερή μνήμη του Γουσταύου"
Ας ακούσουμε και την έξοχη διασκευή του Σαίνμπεργκ
Gustav Mahler: Lieder eines Fahrenden Gesellen (transcription Arnold Schönberg)
Αυτόν τον εξαιρετικό κύκλο μετέγραψε για τσέλο και πιάνο ο τσελίστας Maximilian Hornung, ο οποίος και τα παρουσιάζει με τον πιανίστα Herbert Schuch σε μια πολύ πρόσφατη μαγνητοσκόπηση.
Gustav Mahler: Lieder eines fahrenden Gesellen (arr. for Cello and Piano)
Αν και με τον όρο "μπαλάντα" θεωρούμε Γαλλική ποίηση του 15ου αιώνα, ωστόσο τον 19ο αιώνα τον όρο δεν χρησιμοποιούσαν πια μόνο οι ποιητές για να αφηγηθούν μια ιστορία. Ο Σοπέν συνέθεσε τις τέσσερις μπαλάντες του αφού είχε αποχωρήσει απ' την πατρίδα του την Πολωνία. Λέγεται μάλιστα ότι ο Σοπέν έγραψε μουσική για της Λιθουανικές Μπαλάντες του Πολωνού ποιητή Adam Mickiewicz. Ακόμη κι ο Σούμαν, εσφαλμένα, σημειώνει ότι οι μπαλάντες του Σοπέν ήταν προγραμματική μουσική σαν την δική του. Όμως ο ίδιος ο Σοπέν ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να δώσει τίτλους, πρόγραμμα ή χαρακτήρα στην μουσική του, με την έννοια που δίνει ο Σούμαν. Ως επιβεβαίωση αυτού ο Σοπέν ποτέ δεν θεώρησε το Καρναβάλι του Σούμαν μουσική. Η αφηγηματική γραφή στις μπαλάντες του Σοπέν δεν ακουλουθεί κάποιο ειδικό πρότυπο. Περιέχει απρόβλεπτες και δημιουργικές φράσεις σε όλο το έργο.
Γεγονός είναι οτι ο Σοπέν εμπνεύστηκε απ' τα ποιήματα του Adam Mickiewicz, με την διαφορά ότι η πρόθεσή του ήταν να παρακινήσει τους ακροατές να ακολουθήσουν την δική τους αφηγηματική εκδοχή ακούγοντάς τις. Δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει κάποιος τα ποιήματα της έμπνευσης ή το περιεχόμενό τους για να ερμηνεύσει αυτά τα έργα. Και οι τέσσερις μπαλάντες είναι έργα μεγάλα, διαρκείας από οκτώ έως 12 λεπτά η κάθε μία και περιέχουν ποιητικά, δραματικά αλλά και αντικρουόμενα θέματα. Μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά, αλλά παράλληλα η καθεμία είναι ένα αυτοτελές έργο.
Οι μπαλάντες θεωρούνται απ' τις πιο λεπτοδουλεμένες δημιουργίες του Chopin και οι πιο αντιπροσωπευτικές της ρομαντικής μουσικής. Eπίσης ο Liszt, o Brahms μεταξύ άλλων, συνέθεσαν αυτό το μουσικό είδος μετά τον Chopin, όμως ο μουσικός αυτός όρος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον Chopin και οι μπαλάντες του ερμηνεύονται συχνότατα σε ρεσιτάλ πιάνου σ' όλο τον κόσμο.
Marta Orlowska: The ballad of two moons
Ballade n. 1 Θεωρείται ότι είναι εμπνευσμένη απ' την επική ποίηση του Mickiewicz, Konrad Wallenrod και είναι αφιερωμένη στον βαρώνο Stockhausen. Η σύνθεσή της τελείωσε το 1835 κι εκδόθηκε το 1836.
Chopin - Ballade No. 1 in G minor, Op. 23
Ballade n. 2 Θεωρείται ότι είναι εμπνευσμένη απ' το ποίημα του Mickiewicz, The Pilgrim και είναι αφιερωμένη στον Robert Schumann σαν αντίδωρο για την αφιέρωση του Σούμαν της Kreisleriana προς αυτόν. Την μπαλάντα αυτή την συνέθεσε ο Σοπέν το 1839 τότε που ήταν μαζί με την Γεωργία Σάνδη.
Chopin - Ballade No. 2 in F major, Op. 38
Ballade n. 3 Θεωρείται ότι είναι εμπνευσμένη απ' το ποίημα του Mickiewicz, Switez και είναι αφιερωμένη στην δεσποινίδα Pauline de Noailles. Αυτό το έργο γράφηκε μεταξύ των ετών 1840 και 1841 και είναι η πιο χορευτική από τις μπαλάντες του περιέχοντας ένα τόσο κομψό και χαριτωμένο θέμα που φέρνει ευφορία, χαρά κι ευτυχία.
Chopin - Ballade No. 3 in A flat major, Op. 47
Ballade n. 4 H πιο σπουδαία απ' τις τέσσερις μπαλλάντες, επιτομή της ρομαντικής μουσικής που μπορεί να συγκριθεί, χωρίς υπερβολή, με την "Mona Liza" της ζωγραφικής. Θεωρείται ότι είναι εμπνευσμένη απ' το ποίημα του Mickiewicz, Budri και είναι αφιερωμένη στην βαρώνη Nathaniel de Rothschild. Αυτή η μπαλάντα εμπεριέχει σχεδόν όλα τα στοιχεία των μουσικών ιδεών και ανθρώπινων εκφράσεων μόνο με ένα πιάνο. Είναι μια περίληψη της δια βίου δημιουργικής εμπειρίας του Σοπέν και συνετέθη γύρω στα 1842 με 1843.
Chopin - Ballade No. 4 in F minor, Op. 52
Επέλεξα τέσσερις διαφορετικούς πιανίστες που αγαπώ για κάθε μία απ' τις μπαλάντες!
