Μουσικός όρος που χρησιμοποιείται για να εκφράσει δυο διαφορετικές μουσικές μορφές: η πρώτη άνθισε στο χώρο της Ιταλικής ars nova (σημαίνει «νέα τεχνική» γραψίματος μουσικής). Η δεύτερη εμφανίστηκε μετά από σημαντικό χρονικό διάστημα και αντιπροσωπεύει την πιο αξιόλογη μορφή μη θρησκευτικής μουσικής της Αναγέννησης. To μαδριγάλι ήταν αρχικά ένα απλό ποιμενικό τραγούδι που με τον καιρό πήρε τη μορφή του ειδυλλίου, στην πιο πλατειά του έννοια, ενώ συχνά αγκαλιάζει κι άλλα θέματα. Αυτό που το χαρακτηρίζει είναι το σύντομο, σφιχτοδεμένο του ύφος. Το μαδριγάλι της Αναγέννησης γεννήθηκε στην Ιταλία. Υπήρξε καρπός της μετατροπής της frottola=μικρό φρούτο (σύντομο παιχνιδιάρικο ή ερωτικό τραγούδι για 4 φωνές του τέλους του 15ου αρχών 16ου αιώνα, προκάτοχος του μαδριγαλίου) προς μια κατεύθυνση περισσότερο σχετική με τον αυλό και εκλεπτυσμένη και εμφανίστηκε την τρίτη δεκαετία του 16ου αιώνα σαν αποτέλεσμα μιας ανανέωσης των ποιητικών προτιμήσεων, μιας ανανέωσης που είχε ως κορυφαία μορφή τον P.Bembo και οδήγησε στην επιβεβαίωση και την επικράτηση των πετραρχικών τάσεων στη λογοτεχνία.Ο Bembo ανακάλυψε στον Πετράρχη την μουσικότητα των φωνηέντων και συμφώνων και τον ήχο των συλλαβών που πρέπει να ενέπνευσε τους συνθέτες να μιμηθούν αυτά τα ηχητικά εφφέ στην αντίστιξή τους. Η πρώτη συλλογή μαδριγαλίων που κυκλοφόρησε μ’ αυτό το όνομα εκδόθηκε το 1553. Ο εκλαϊκευμένος χαρακτήρας της frottola, αλλά και η τραχύτητα και η σκληρότητα των ποιητικών κειμένων παραχώρησαν τη θέση τους σε ποιητικά κείμενα σπουδαίας λογοτεχνικής αξίας (κυρίως ερωτικού περιεχομένου), στο ελεύθερο πάντρεμα της μουσικής με τις ιδιαίτερες σκέψεις και απόψεις του κειμένου και σε μια πιο σωστή χρήση του αντιστικτικού μελωδικού πλούτου.
Κάποια μαδριγάλια γράφτηκαν – και όχι όλα όπως ίσως φανταζόμαστε – για τις παραστάσεις ερασιτεχνών, που έπαιζαν ή τραγουδούσαν τα μέρη τους για την ευχαρίστηση της ομαδικής παράστασης. Άλλα προορίζονταν να τραγουδηθούν από βιρτουόζους που επεδείκνυαν τα προσόντα της φωνής τους σε απαιτητικά ακροατήρια. Άλλα ήταν προσπάθειες αναζωπύρωσης δοξασμένων στιγμών της Αρχαίας Ελλάδα, σκοπεύοντας στην πλησιέστερη ένωση κειμένου και μουσικής ώστε να τα ακούσουν οι μορφωμένοι και οι πνευματικοί άνθρωποι. Και ο κατάλογος συνεχίζεται. Μερικά μαδριγάλια περιέιχαν εξαιρετικά μεγαλόπρεπη χορωδιακή μουσική για ν’ ακουστεί σε μεγάλες γιορτές. Κάποια λειτουργούσαν σαν χορωδιακά επεισόδια σε θεατρικά έργα και θεωρούνται δραματική μουσική. Κάποια άλλα ήταν στην ουσία ελαφρά μουσική, χρησιοποιώντας χορευτικούς ρυθμούς και απλές επαναλαμβανόμενες δομές. Όλα ονομάζονταν μαδριγάλια
Η παρουσίαση θρησκευτικής μουσικής σε παρεκκλήσι, όπου όλες οι φωνές είχαν την ίδια σπουδαιότητα, επεξέτεινε την επιρροή της στο μαδριγάλι, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ανεξαρτησία των φωνών (το πολύ τέσσερις) και τα τρυφερά και επιπόλαια περάσματα από φράση σε φράση ή από τμήμα σε τμήμα.
Τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του μαδριγαλίου, ζούσαν στην Ιταλία πολλοί μαέστροι που είχαν έλθει από την άλλη πλευρά του βουνού ( J.Arcadelt, P. Verdelot, A. Willaert κ.α.) οι οποίοι συναγωνίζονταν μεταξύ τους για το ποιος θα πετύχει τη συγχώνευση ανάμεσα στο φλαμανδικό chanson και τα μελωδικά και ρυθμικά χαρακτηριστικά της μη θρησκευτικής Ιταλικής μουσικής. Χάρη στις δραστηριότητες των εκδοτών, το μαδριγάλι γνώρισε μεγάλη άνθηση και ευρύτερη διάδοση σαν μέσο διασκέδασης των βασιλιάδων, και κυρίως των αριστοκρατικών και των μεγαλοαστικών τάξεων, πολλοί εκπρόσωποι των οποίων που ασχολούνταν ερασιτεχνικά με τη μουσική, του έδειχναν την προτίμησή τους.
Μετά το 1540, το μαδριγάλι άρχισε να γράφεται περισσότερο για πέντε φωνές παρά για τέσσερις, εμπλούτισε με μιμήσεις την αντιστιξη, εισήγαγε στη μουσική μικρότερες χρονικές διάρκειες για να κάνει πιο ζωντανό το λόγο και πρόσφερε πλούσιο σε ρυθμό και μελωδία υλικό σε μια σχεδόν οπτική – λόγω των ιδιαίτερων λέξεων του κειμένου – παράσταση. Έτσι εμφανίστηκαν οι λεγόμενοι μαδριγαλισμοί.Σπουδαιότεροι εκπρόσωποι αυτής της δεύτερης φάσης είναι ο Willaert, o C. de Rore, o O. Di Lasso και ο F. de Monte, o P.L. da Palestrina και ο Α. Gabrielli. Τις τελευταίες δεκαετίες του 16ου και τα πρώτα χρόνια του 17ου αιώνα, το μαδριγάλι, υπό την καθοδήγηση του de Rore, άρχισε να τονίζει τις παθητικά εκφραστικές τάσεις του. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην επιλογή των κειμένων, οι συνθέτες έστρεψαν τις προτιμήσεις τους προς τους T. Tasso και G.B.Guarini, εγκαταλείποντας τον Πετράρχη και τον I. Sannazaro.
Υπέρτατη αρχή της μουσικής δημιουργίας έγινε η έκφραση των τρυφερών αισθημάτων που περιέχονταν στο κείμενο. Στο όνομα αυτής της απαίτησης, το μαδριγάλι έγινε η πιο προοδευτική μουσική μορφή της εποχής, στην οποία εφαρμόζονταν πειραματικά οι πιο τολημοί νεοτερισμοί στους τομείς στης ασυμφωνίας και του χρωματισμού: επρόκειτο για σημαντικά προωθητικά στοιχεία που βοηθούσαν στην υπέρβαση του παλιού ρυθμού και στην προοδευτική επιβεβαίωση της σύγχρονης τονικότητας. Κυριότεροι συνθέτες ήταν οι J. de Wert, C. Gesualdo da Venosa, L. Marenzio και C. Monteverdi. Συγχρόνως επικράτησε η τάση να συγκεντρώνεται η περισσότερη εκφραστική προσπάθεια στις κύριες φωνές, οι οποίες εμπλουτίστηκαν με δεξιοτεχνία. Έτσι, το αναγεννησιακό μαδριγάλι οδηγήθηκε σε αλλόκοτες μονωδικές μορφές.
Στα οκτώ βιβλία με μαδριγάλια του Monteverdi (1587-1638) παρατηρείται ένα πέρασμα από το πολυφωνικό στο μονωδικό μαδριγάλι, για μια η περισσότερες φωνές και μπάσσο, που είχε διαδοθεί τα πρώτα χρόνια του 17ου αιώνα και ανέδειξε σαν ένα από τους διασημότερους εκπροσώπους του τον G.Caccini. Κατά την τελευταία φάση της ιστορίας του, το πολυφωνικό μαδριγάλι δεν επένδυσε με μουσική μόνο λυρικά ποιήματα, αλλά και μεγαλύτερα έργα ή πραγματείες με διαλογικό χαρακτήρα και ρεαλιστικό ή γελεοιογραφικό περιεχόμενο, εμπνευσμένο συχνά από την commedia dell’ arte: στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με το αντιπροσωπευτικό παραστατικό ή διαλογικό ή δραματικό μαδριγάλι. ( O. Vecchi, A. Banchieri, G. Croce, A. Striggio). Μεγάλη διάδοση γνώρισαν και τα θρησκευτικά μαδριγάλια, τα οποία έμοιαζαν εντελώς με τα άλλα σε ό,τι αφορούσε το λογοτεχνικό ύφος του κειμένου και τη μουσική μορφή, με τη διαφορά ότι το περιεχόμενό τους ήταν θρησκευτικό. Η πορεί ατου ιταλικού μαδριγαλίου στην Ευρώπη σημείωσε αξιόλογα αποτελέσματα στην Αγγλία της Ελισάβετ, όπου αναπτύχθηκε ένα ισχυρό μαδριγαλικό ρεύμα στην αγγλική γλώσσα. (T. Morley, T. Weelkes, J. Wilbye)
Παραθέτω μερικά ενδεικτικά μαδριγάλια των συνθετών της εποχής
Bancchieri http://www.youtube.com/watch?v=vWP6eB1oa1o
Πηγές που χρησιμοποίησα:
1. A History of Western Music (D.J. Grout & C.V.Palisca)
2.Monteverdi (Denis Arnold)
3.Ιστορία της Μουσικής (K.Nef μετάφρ. Φ.Ανωγειανάκη)
4.Music in the Medieval World (A.Seay)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου