Σκριάμπιν, Σονάτα για πιάνο αρ. 3 έργο 23

Ο Αλεξάντρ Σκριάμπιν (1872-1915) ήταν Ρώσος πιανίστας και συνθέτης. Τον Αύγουστο του 1897 παντρεύτηκε την Βέρα Ιβάνοβνα Ισσαακόβιτς. Αφού έγινε η πρεμιέρα του Κοντσέρτου του για πιάνο στην Οδησσό, ο Σκριάμπιν και η γυναίκα του πήγαν στο Παρίσι όπου ο συνθέτης άρχισε να συνθέτει μια καινούργια σονάτα. Λέγεται ότι όταν τελείωσε η σύνθεση της έδωσε το όνομα "Γοτθική", υπονοώντας την εντύπωση που προξενεί η εικόνα ενός ερειπωμένου κάστρου. Όμως, μερικά χρόνια αργότερα, επινόησε ένα διαφορετικό τίτλο για την σονάτα αυτή ως "Καταστάσεις της Ψυχής".

Ο Α. Σκριάμπιν απ' τον ζωγράφο Α. Πιρόγκοφ

Η σονάτα αυτή γράφηκε μεταξύ των ετών 1897 - 1898, έχει τέσσερις κινήσεις και διάρκεια περίπου δεκαοκτώ λεπτών.

Πρώτη Κίνηση, Ντραμάτικο: Η ψυχή, ελεύθερη και άγρια, πέφτει σε μια δίνη πόνων και σπαραγμού.

Δεύτερη Κίνηση, Αλεγγκρέτο: Στιγμιαία, άμεση και απατηλή ανάπαυλα. Κουρασμένη η ψυχή απ' τον πόνο θέλει να ξεχάσει, θέλει να τραγουδήσει και να ανθίσει, παρ' όλα ταύτα. Αλλά ο ελαφρύς ρυθμός και οι μυρωδάτες αρμονίες είναι μόνο ένα κάλυμμα μέσα απ' το οποίο λάμπει η ανήσυχη και και μαραζωμένη ψυχή.

Τρίτη Κίνηση, Αντάντε: Μια θάλασσα αισθημάτων, τρυφερών και θλιμμένων: έρωτας, λύπη, αόριστες επιθυμίες, ανεξήγητες σκέψεις, ψευδαισθήσεις ενός εύθραυστου ονείρου.

Φινάλε, Πρέστο κον φουόκο: Απ' τα βάθη της ύπαρξης αναδύεται η τρομακτική φωνή ενός δημιουργικού ανθρώπου, του οποίου το νικηφόρο τραγούδι  αντηχεί θριαμβευτικά. Αλλά πολύ αδύναμη ωστόσο να φτάσει στο απώγειο, κατακρημνίζεται, προσωρινά νικημένη, στην άβυσσο της μη-ύπαρξης.

Μιγκέλ Βέστερμπεργκ, Συναισθήματα 

Ευτυχώς, που οι προγραμματικές περιγραφές που υποδεικνύει ο Σκριάμπιν -- απ' τον πόνο της πρώτης κίνησης μέσα απ' το διάλειμμα της δεύτερης και των βαθέων αισθημάτων της τρίτης μέχρι την τελική πτώση στην ανυπαρξία του φινάλε -- είναι αρκετά ασαφείς ώστε να επιτρέψουν στην σύνθεση να ακουστεί σαν μια αποκλειστικά μουσική πρόταση.

Υπάρχει μια μοναδική περιγραφή του Βρετανού δημοσιογράφου Στηβ Ρόζενμπεργκ για μια ιστορική εκτέλεση αυτής της Σονάτας:

"Θα σας πάω πίσω στον Ρώσικο χειμώνα του 1941-42: ένας πικρός χειμώνας, ίσως ο πιο κρύος του 20ού αιώνα. Φανταστείτε πώς μπορεί να ήταν για τους κατοίκους του Λένινγκραντ - η πόλη τους περικυκλωμένη, πολιορκημένη και βομβαρδισμένη από τον Γερμανικό Στρατό. Δεν υπήρχε κεντρική θέρμανση - το πετρέλαιο και το κάρβουνο είχαν εξαντληθεί. Σ' αυτή την πολιορκία του Λένινγκραντ, το κρύο και η πείνα θα αφάνιζαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων.


"Κι όμως, ακόμα και σ' αυτή την κόλαση, θα υπήρχε η μουσική. Και μέσα από την μουσική - το μήνυμα: Το Λένινγκραντ δεν θα παραδοθεί ποτέ. Στις 12 Δεκεμβρίου 1941, στο Θέατρο Πούσκιν στο Λένινγκραντ, ο Ρώσος πιανίστας Βλαδίμηρος Σοφρονίτσκι έδωσε ένα ρεσιτάλ. Η θερμοκρασία μέσα στην αίθουσα ήταν -3 βαθμοί Κελσίου. Ο πιανίστας προσπάθησε να ζεστάνει το κλαβιέ περνώντας με δύναμη την παλάμη του πάνω στα πλήκτρα. Ο Σοφρονίτσκι έπαιξε με γάντια που είχαν κομμένες τις άκρες. Οι οβίδες έσκαγαν έξω, αλλά μέσα, όπως αργότερα διηγιόταν ο πιανίστας: "Πόσο προσηλωμένο άκουγε το ακροατήριο την μουσική μου"! Ο Σοφρονίτσκι έπαιξε Μπετόβεν, Σοπέν, αλλά και τον αγαπημένο του συνθέτη Σκριάμπιν."


Θα ακούσουμε την Σονάτα απ' τον Σοφρονίτσκι σε μια ηχογράφηση του 1958 που η ερμηνεία της θυμίζει την περιγραφή του δημοσιογράφου.

                                                        Scriabin Sonata No.3, Op.23 (1958)

Γενικά ο Σκριάμπιν στις σονάτες του ακολούθησε μια ολική όσο και ουτοπική ηχητική πραγματοποίηση της ονειροπόλας δημιουργικής του τάσης, ανατρέχοντας σε διάφορες επινοήσεις, όπως για παράδειγμα αυτή που ονόμασε μυστικιστική συγχορδία, αποτελούμενη από έξι ήχους ή χρησιμοποιώντας συχνά διαστήματα τρίτης ή τέταρτης ηυξημένης που αποσπούν την αρμονία από τα τονικά της χαρακτηριστικά.

Πηγές που χρησιμοποίησα:
Wikipedia
Εγκυκλοπαίδεια Παγκόσμιας Μουσικής
Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης
BBC