Τα πουλιά εμπνέουν συνθέτες

 

Υπάρχουν πάμπολλα έργα κλασικής μουσικής που είναι εμπνευσμένα απ' τους φτερωτούς φίλους μας. Από τις κότες και τα τόσα είδη πουλιών μέχρι τα έντομα. Κάποιος στο Χονγκ Κονγκ εκπαιδεύει τα πουλιά να τραγουδουν, παίζοντας όμορφα τραγούδια από πουλιά-μοντέλα. Κρατάει τα καλλίφωνα και τα υπόλοιπα τα διοχετεύει πίσω στην αγορά.

 Τα πουλιά παράγουν πολλά είδη ήχων, όμως δεν είναι όλα τραγούδι. Κάποια παράγουν ένα ρυθμικό τερέτισμα παρά τραγούδι. Χρειάζεται φαντασία για να ταιριάξουμε την ιδέα ενός πουλιού κι ενός τραγουδιού.  Στο μικρό αυτό αφιέρωμα δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν όλα τα έργα που έχουν έμπνευση το κελάηδημα των πουλιών. Ας δούμε μερικά από αυτά, κάποια γνωστά κι ίσως κάποια λιγότερο γνωστά, συνοδευόμενα όπου μπόρεσα να βρω και με κάποιο αντίστοιχο ποίημα.

Κούκος

Το πιο αναγνωρισμένο πουλί με την απλή αλλά ευδιάκριτη φωνή του είναι ο κούκος. Πολλοί συνθέτες ενσωμάτωσαν στην μουσική τους τον κούκο. Όμως ο Ντέλιους σημαδεύει τον ερχομό της Άνοιξης με το άκουσμα του κούκου.

Ο Κούκος (Τούμας Τρανστρέμερ)

 Ένας κούκος καθόταν κι έκρωζε στη σημύδα στη βόρεια μεριά του σπιτιού. Είχε τόσο δυνατή φωνή που στην αρχή νόμιζα ότι ήταν κάποιος τραγουδιστής της όπερας που μιμούνταν τον κούκο. Έκπληκτος είδα το πουλί. Τα φτερά της ουράς ανεβοκατέβαιναν με κάθε τόνο, σαν χερούλι αντλίας. Το πουλί πηδούσε με τα δυο πόδια ταυτόχρονα, στρεφόταν και φώναζε προς όλα τα σημεία του ορίζοντα. Μετά ανυψώθηκε και σιγοβρίζοντας πέταξε πάνω απ' το σπίτι και χάθηκε στη δύση... Το καλοκαίρι γερνά και τα πάντα καταλήγουν σ' έναν μελαγχολικό ψίθυρο. Ο cuculus canorus επιστρέφει σε μέρη τροπικά. Η επίσκεψή του στη Σουηδία τελείωσε. Δεν κράτησε πολύ! Ο κούκος είναι στην ουσία υπήκοος του Ζαΐρ... Δεν μ' αρέσει και τόσο πολύ πια να ταξιδεύω. Το ταξίδι όμως έρχεται σε μένα. Τώρα που στριμώχνομαι όλο και περισσότερο, που οι ενιαύσιοι κύκλοι μεγαλώνουν, που χρειάζομαι γυαλιά για διάβασμα. Συμβαίνουν πάντα πολύ περισσότερα απ' όσα μπορούμε ν' αντέξουμε! Δεν υπάρχει πια τίποτε που να μας εκπλήσσει. Οι σκέψεις αυτές με κουβαλούν με την ίδια αφοσίωση που ο Σούσι και ο Τσούμα κουβάλησαν τη μούμια του Λίβινγκστον από τη μια άκρη της Αφρικής στην άλλη.

.

Delius: On hearing the first Cuckoo in Spring

Οι συνθέτες συχνά έψαχναν να βρουν τα πλέον κατάλληλα μουσικά όργανα για να παρουσιάσουν τους ήχους των πουλιών. Το ηχόχρωμα του φλάουτου φαίνεται ότι κατέχει τα σκήπτρα. Το έχει χρησιμοποιήσει ο Βιβάλντι στις Τέσσερις Εποχές του, ο Μότσαρτ στον Μαγικό Αυλό με τις μελωδίες του Παπαγκένο του συλλέκτη πουλιών. Επίσης το όμποε και το κλαρινέτο χρησιμοποιούνται στους ήχους των πουλιών αλλά και άλλα όργανα.

Ζωγράφος: Holly Whiting

Ένα απ' τα πιο παράξενα μουσικά κομμάτια που κάποιο πουλί υπήρξε η έμπνευσή του είναι οι Κουκουβάγιες του Σερ Εντουαρντ Έλγκαρ. Το ποίημα που το συνοδεύει είναι του ίδιου του συνθέτη κι αναφέρται στα νεκρά φύλλα που πέφτουν και θροΐζουν και κάποιο πλάσμα που κλαίει και πονάει μέσα στη νύχτα. "Τι είναι; ... Τίποτα", αντηχεί το ρεφραίν. Κι ο συνθέτης διευκρινίζει: Είναι μόνο φαντασία και δεν σημαίνει τίποτα. Είναι νύχτα στο δάσος και προφανώς το επαναλαμβανόμενο "Τίποτα" είναι μόνο ένας κουκουβαγίσιος ήχος".

Κουκουβάγιες ( Σερ Έντουαρντ Έλγκαρ)

Τι είναι εκείνο; ... Τίποτα

Τα φύλλα πρέπει να πέφτουν, και πέφτονας, θροΐζουν.

Αυτό είναι όλο.

Είναι νεκρά

Καθώς πέφτουν

Νεκρά στην βάση του δένδρου.

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

Τι είναι εκείνο;... Τίποτα

Κάτι άγριο τραυματίστηκε τη νύχτα

Και κλαίει

Στον φόβο του

Καθώς κείτεται 

Νεκρό στην βάση του δένδρου

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

Τι είναι εκείνο; ... Αχ,

Ένα αόρατο περπάτημα αόρατων ποδιών

Αυτό είναι όλο

Μόνο ένα κιβούρι, σκεπασμένο

Μ' ένα πέπλο

Είναι τώρα στην βάση του δένδρου

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

Elgar - Owls, Op. 53

Μια ασημένια γραμμή σόλο βιολιού κυμματίζει και στριφογυρίζει κι ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά πάνω απ' την ήσυχη συγχορδία της ορχήστρας. Έτσι ο Βων Ουίλλιαμς απεικονίζει έξυπνα τον κορυδαλλό καθώς ανεβαίνει και κάνει κύκλους. Ένα ρομαντικά ποιμενικό έργο για βιολί και ορχήστρα, πάνω στο ομότιτλο  ποίημα του George Meredith. Η αγνότητα και η χάρη του έχουν μια διαχρονική ποιότητα και είναι ένα απ' τα καλύτερα έργα για βιολί.

O Aνερχόμενος Κορυδαλλός (George Meredith) 

(αποσπάσματα)

Ανεβαίνει και κάνει κύκλους

Πετάει την ασημένια αλυσσίδα του ήχου

Από πολλούς κρίκους χωρίς διάλειμμα

Σε τερετισμό, σφύριγμα, παραμιλητό και τρέμουλο

[...]

Με το τραγούδι του μέχρι να γεμίσει τον ουρανό

Είναι η αγάπη της γης που ενσταλλάζει

Και πάντα όλο ανεβαίνει

Η κοιλάδα είναι το χρυσό του κύπελλο

Κι αυτός το κρασί που ξεχειλίζει

Για να μας πάρει μαζί του όσο ψηλά πάει:

Τα δάση και τα ρυάκια, τα πρόβατα και τα είδη

Αυτός είναι, οι λόφοι, η ανθρώπινη γραμμή.

[...]

Καθώς πλησιάζει πιο κοντά στην σιωπή

Επεκτείνει τον κόσμο με τα φτερά και τον θόλο

Κάνοντας το σπίτι μας πιο ευρύχωρο

Μέχρι να χαθεί στα αέρινα δαχτυλίδια του

Στο φως και μετά τραγουδάει ό,τι φανταστεί.

V. Williams "The Lark Ascending"

Γιατί να μην χρησιμοποιήσει κάποιος τις αυθεντικές φωνές των πουλιών αντί να βρει όργανα να τις μιμηθούν; Το κοντσέρτο του Φινλανδού συνθέτη Einojuhani Rautavaara για Πουλιά και Ορχήστρα, υπότιτλος του έργο του "Αρκτικός Κύκλος", χρησιμοποιεί μαγνητοφωνημένες φωνές πουλιών. Ο συνθέτης έκανε ένα ταξίδι κοντά στον αρκτικό κύκλο --- εξ ου και ο τίτλος της σύνθεσης --- και κατέγραψε όλους τους ήχους ενός πλήθους πουλιών. 

Ακούγοντάς το νομίζει κανείς ότι μπαίνει σ' έναν παράδεισο πουλιών, (πρώτη κίνηση "The Bog" =O Bάλτος) όπου μετά το ντουέτο των δύο φλάουτων, που θυμίζει το Φθινόπωρο του Τσαϊκόφσκυ, έχουμε τα υπόλοιπα ξύλινα πνευστά και μετά την είσοδο των φωνών των πουλιών.  Σταδιακά ακούμε τα όμποε και τα χάλκινα να θυμίζουν κάποια ποιμενική εικόνα.

Το μελαγχολικό τραγούδι των κορυδαλλών της ακτής να είναι αξέχαστο (δεύτερη κίνηση  "Melancholy") καθώς οι δύο κορυδαλλοί συνομιλούν και τα έγχορδα δημιουργούν μια στοχαστική ατμόσφαιρα, αλλά και μια απόσταση χώρου.

 Οι κύκνοι που μεταναστεύουν (τρίτη κίνηση "Swans migrating" ), όπου πλέον έχουμε μίμηση των φωνών των πουλιών παρά τις ίδιες τις φωνές τους. Εδώ ο συνθέτης δημιουργεί ομάδες οργάνων που ακούγονται μόνες τους και μετά όλες μαζί, όπως τα πουλιά πετάνε στον ουρανό και ανακατεύονται τα είδη τους. Έτσι τα καλέσματα των πουλιών βρίσκονται σε αντίστιξη μιας πλούσιας ορχηστρικής παρτιτούρας. 

Einojuhani Rautavaara: Concerto for Birds and Orchestra “Cantus Arcticus”, Op. 61

Και μια έκπληξη για επίλογο...

don’t fear the reaper

ΠΗΓΕΣ:
Wikipedia
Interlude
Classical Music
All Poetry
ΦΡΕΑΡ
Primephonic