Σούμπερτ, Σονάτα για πιάνο σε Σολ, έργο 78, D. 894

 Θα ακούσουμε μια απ' τις εξαιρετικές σονάτες για πιάνο του Σούμπερτ παιγμένη απ' τον Άλφρεντ Μπρέντελ που γεννήθηκε το 1931 και είναι γνωστός για τις άφθαστες ερμηνείες του σε έργα Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ και Σαίνμπεργκ. Ο Μπρέντελ, εκτός από πιανίστας και συνθέτης είναι και στοχαστικός ποιητής αλλά και συγγραφέας.  Θα παρεμβάλω στην παρουσίαση των μερών της σονάτας μερικά από τα ποιήματά του σε δική μου ελληνική μετάφραση από αγγλική μετάφραση του Richard Stokes.

Alfred Brendel 

Αυτή η σονάτα που την έγραψε ο Σούμπερτ το 1826 είναι απ' τις πλέον ενδόμυχες και εσωτερικής πνοής.  Περιέχει μουσική μεγάλης δύναμης, ειδικά στις δύο πρώτες κινήσεις. Υπάρχει βαθύτατη αίσθηση πραότητας στις πιο ήρεμες και γαλήνιες στιγμές της και το γεγονός ότι και οι τέσσερις κινήσεις της τελειώνουν ήσυχα της προσδίδουν έναν ιδιαίτερα ενδοσκοπικό χαρακτήρα.

Franz Schubert

Κατά κάποια εσφαλμένη εκτίμηση του εκδότη, στην αρχή το έργο αυτό παρουσιάστηκε σαν ένα σύνολο τεσσάρων ξεχωριστών κομματιών κι όχι σαν τέσσερις κινήσεις σονάτας.

Η πρώτη κίνηση  Molto moderato e cantabile περιέχει ένα εξαιρετικά βαθυστόχαστο κύριο θέμα που μοιάζει με την αρχή του 4ου κοντσέρτου για πιάνο του Μπετόβεν. Όλη η κίνηση ξεδιπλώνεται με απλοχωριά και χαλαρότητα. Το δεύτερο θέμα της είναι πιο ζωηρό με χορευτικές νύξεις και στην ανάπτυξη τα δύο θέματα εμφανίζονται με απρόσμενη περιβολή. Στο τέλος μια μικρή coda απεικονίζει την μαγεία που ο Σούμπερτ μπορούσε να αναμείξει τις πιο απλές αλλά και λιτές αρμονίες.

Σκυμμένος πάνω από τον εαυτό μου

βλέπω

το θολό περίγραμμα

ενός άγνωστου προσώπου

ένα σκάφος αμφιβολίας

χρονικό της λήθης

φορτίο ψευδούς μνήμης

να ξεπλένεται αδιάφορα

από την αναπνοή του νερού.

Η ίδια εμπνευσμένη απλότητα διαφαίνεται και στο κύριο θέμα της δεύτερης κίνησης Andante. Εδώ υπάρχουν δύο επεισόδια χτισμένα με το ίδιο υλικό. Ακούμε ένα έντονα ρυθμικό σχήμα που εμφανίζεται πότε με επιθετικό και πότε με νοσταλγικό ύφος και με χαρακτηριστικές αλλαγές σε ελάσσονα και μείζονα. Τελικά η κίνηση τελειώνει με μια coda ιδιαίτερης γοητείας.

Δαίμονες

που μόλις διακρίνονται από τους θεούς

παίζουν στα αυλάκια των ψυχών μας

σαν οργανοπαίχτες

οδυνηρά αλλά με άνεση.

Όταν μας συνθλίβουν παραπονούμαστε

σαν τα σκυλιά που λαχταρούν να βγουν έξω

να γαυγίσουν στο σκοτάδι.

Σαν σκύλοι

λαχταράμε να δαγκώσουμε

τους βασανιστές μας

μόνο για να διαπιστώσουμε

ότι δαγκώνουμε την ίδια μας την γλώσσα.

Η πρώτη σελίδα της Σονάτας

Το Minuet (Allegretto Moderato) δικαιωματικά είναι μια απ' τις πιο δημοφιλείς κινήσεις, έχοντας έναν ζωηρό και έντονο ρυθμό. Το Trio  έχει μια εντυπωσιακή χάρη και απλότητα.

Γόνδολες

κείτονται διάσπαρτες κι αναποδογυρισμένες

σαν παρατημένες φάλαινες.

Μαύρος καπνός

σηκώνεται από τις στέγες.

Ο θόλος της Σάντα Μαρία Ματζόρε βυθίζεται στενάζοντας

στην λιμνοθάλασσα

Μια τελική έκρηξη

σκίζει το Παλάτι των Δόγηδων

Σαρώνεται από την πλημμύρα

τρωκτικά

στο μέγεθος των γάτων

κωπηλατούν μέσα στον 'Αγιο Μάρκο

και δαγκώνουν όλους τους κληρικούς

που παλεύουν να σώσουν ό,τι έμεινε από τον Άγιό τους

Όταν όλα τελειώσουν

ο Μάριο Πραζ

ο μαιτρ των τελετών

βλέπει τον εαυτό του στον καθρέπτη

έτοιμο για την μονομαχία

των δαιμονικών ματιών.

 

Το φινάλε, Allegretto κάτω από έναν χαρούμενο και βολικό τρόπο αποκαλύπτει έναν πλούτο δεξιότητας και ευφάνταστης συνθετικής ικανότητας. Το κύριο θέμα παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη αρμονική απλότητα που είναι διάχυτη σε όλη την σονάτα. To δεύτερο επεισόδιο είναι πιο μακροσκελές και με περισσότερη ποικιλία από το πρώτο. Το χαρούμενο θέμα επιστρέφει ενώ η coda περιέχει πολύ λεπτεπίλεπτη γραφή και η σονάτα τελειώνει με μια ήρεμη υπενθύμιση του αρχικού θέματος με το επαναλαμβανόμενο ρυθμικό σχήμα να έχει την τελευταία λέξη.

Μόλις οι άνθρωποι του κυβερνοχώρου

είχαν σχεδιάσει να συμπεριφέρονται σαν εσένα κι εμένα

ξέραμε

ότι το παιχνίδι τέλειωσε.

Εκεί κάθονται

με πρόσωπα πολύ αδιάφορα για παρηγοριά

παίρνουν το τσάι τους

κοιτάζονται μεταξύ τους αποχαυνωμένοι

ή τραντάζονται απ' τα γέλια.

Άψογα

αλλά και με αξιοσημείωτη λεπτότητα

παίζουν πιάνο

αναπαράγονται διακριτικά στην σοφίτα

και πυροβολούν πουλιά απ' την ταράτσα

ενώ εμείς

βετεράνοι της ειλικρίνειας

δεν βλέπουμε άλλη διέξοδο

παρά να μεταλλαχθούμε σε αγγέλους

ή 

μάλλον πιο πιθανό

να γίνουμε εξωφρενικά κακοί.

Στα σχόλια του βίντεο μπορείτε να δείτε την χρονική στιγμή που αρχίζει η κάθε κίνηση.

Schubert Piano Sonata No 18 D 894 G major Alfred Brendel