Οι Σκιές του Χρόνου

 

Οι Σκιές του Χρόνου του Γάλλου συνθέτη του 20ού αιώνα Henri Dutilleux (1916 - 2013) εκφράζει κάποιον μελαγχολικό στοχασμό στην απώλεια. Έμπνευση και αφορμή υπήρξε η 50ή επέτειος του τέλους του ΒΠΠ το 1995 και η ανακάλυψη του Ημερολογίου της Άννας Φρανκ αλλά ιδιαίτερα μια ανάμνηση: η απέλαση από τους Ναζί ενός ολόκληρου ορφανοτροφείου Εβραιόπουλων σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ζητήθηκε στον συνθέτη από την Συμφωνική Ορχήστρα της  Βοστώνης να γράψει ένα έργο και ήταν στο μόνο που, μετά από πολλά χρόνια, ο Ντιτιγιέ συμπεριέλαβε κι ένα φωνητικό μέρος. Το έργο ξεδιπλώνεται σε πέντε "ορχηστρικά επεισόδια" με ιδιότυπους τίτλους. Ένα άτιτλο ιντερλούδιο συνδέει τα δύο τελευταία επεισόδια. Αν και διαρκεί μόνο 21 λεπτά όλο το έργο αποπνέει μια συμπυκνωμένη δύναμη δυσανάλογη της διάρκειας του. Είναι  σαν η ικανότητα κάποιου ονειρικού χρόνου να ανατρέπει την ορθολογική μέτρηση του ρολογιού. 

φωτογραφία από Pinterest

Tα πέντε επεισόδια και το Ιντερλούδιο:
Ωρες: Μια μοιρολατρική φανφάρα από τα χάλκινα, με πινελιές  κρουστών και εγχόρδων, που διαγράφει μια συνεχή πτώση. Αυτές οι πυκνές καθοδικές  μουσικές γραμμές επαναλαμβάνονται σε αρκετά κρίσιμα σημεία. Ένα ρολόι σημαίνει το αδυσώπητο βήμα του χρόνου με πληκτική εμμονή. Ακολουθεί ένα συγκρατημένο glissando των βιολιών, ενώ η νότα Λα επαναλαμβάνεται στις τρομπέτες - εκεί που άρχισε το επεισόδιο. Μια σύντομη κόντα υπονοεί μια ψεύτικη στάση καθώς οι τρομπέτες χρησιμοποιούν σουρντίνα.

Η Κακιά Άριελ: Η κίνηση αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα έγχορδα έναντι των καταιγισμών των ξύλινων πνευστών σε ένα scherzo με εμφανώς κακόβουλη διάθεση, απ' το οποίο η Άριελ - παραμόρφωση του λειτουργικού πνεύματος της "Θύελλας" του Σαίξπηρ - φαίνεται να είναι ένας προάγγελος. Η διάθεση αλλάζει δραματικά καθώς ένα πίκολο φλάουτο  οδηγεί με το σόλο του ανάμεσα στα παραπλανητικά παιδικά ηχοχρώματα του γκλόκενσπιλ και του βίμπραφον στην Μνήμη των Σκιών. 

Ο Ντιτιγιέ αποκαλεί αυτό το κεντρικό επεισόδιο την "καρδιά" της παρτιτούρας, πάνω στην οποία αναγράφεται "στην Άννα Φρανκ και σε όλα τα παιδιά, αθώα όλου του κόσμου (1945-1995)".  Αφηγείται μια έμπνευση που είχε όταν έψαχνε για  "ένα ιδιαίτερο χρώμα στην ενορχήστρωση" που να φέρνει σε αντίθεση το ηχόχρωμα των χάλκινων και ξύλινων πνευστών που κυριαρχούσαν στην αρχή του κομματιού. "Άκουσα κάποιες φωνές που έρχονταν από ένα νηπιαγωγείο κοντά στο στούντιό μου". Η παρτιτούρα προσδιορίζει μόνο "τρεις φωνές παιδιού" - τραγουδώντας εναλλάξ σόλο και μαζί. Η φωνή τους επαναλαμβάνει τις απλές φράσεις:

Γιατί εμείς; Γιατί το άστρο; (το κίτρινο άστρο του Δαυίδ)

Η μελωδία υποδηλώνει ένα ύφος της Εγγύς Ανατολής ανακατεμένο με το πνεύμα του Γρηγοριανού μέλους.  Η συγκινητική αμεσότητα εδώ έρχεται σε αντίθεση με τις απειλητικές διαθέσεις σε άλλα σημεία της παρτιτούρας.

Σταδιακά η μουσική όλο και βυθίζεται στις χαμηλότερες περιοχές της ορχήστρας. Το ιντερλούδιο και το επεισόδιο Τα Κύματα του Φωτός κινούνται αργά από τα μπάσα έγχορδα της ορχήστρας μέχρι τα σκαμπρόζικα ξύλινα. ενώ η κυριαρχία του Σολ# αγγίζει τα όρια της εμμονής.  Ο απροσδιόριστος τίτλος του τελικού επεισοδίου Κυρίαρχο Μπλε; επιβεβαιώνεται από τους ασταθείς ρυθμούς με τους οποίους  συνεχίζουν να εμμένουν στις ποικίλες φράσεις του τραγουδιού των παιδιών. Η ανάγκη της παρηγοριάς είναι επείγουσα, όπως σηματοδοτείται από το σόλο της τρομπέτας και τις προσπάθειες του τρομπονιού να πάρουν μια πιο λυρική τροπή. Παρόλα αυτά  το αμείλικτο ρολόι των κρουστών επιστρέφει, αν και σε πιο εξασθενημένη μορφή , καθώς ολόκληρη η ορχήστρα ξεθωριάζει για να καταλήξει σε ένα επαναλαμβανόμενο Ντο#

Henri Dutilleux

Οι Σκιές του Χρόνου είναι ένα αδιαμφισβήτητα συναισθηματικό, ακόμη και οργισμένο έργο και μπορεί κάλλιστα να σταθεί ως η μουσική διαθήκη ενός συνθέτη που, δεν αποτίει μόνο φόρο τιμής στη μοίρα κάποιων ανθρώπων, αλλά είναι και μια ελεγεία για μια ύπαρξη που, μεταξύ σκιάς και φωτός, παραμένει δέσμια του αδιάκοπου ρυθμού του χρόνου.

DUTILLEUX "The Shadows of Time"

ΠΗΓΕΣ
LAPhil
gramophone
jstor