Μάλερ, Τρίτη Συμφωνία

 

Οι Συμφωνίες του Μάλερ (1860 - 1911) είναι τυπικές μετα-Ρομαντικές συνθέσεις, μακράς διάρκειας, πολύπλοκες, προγραμματικές στην φύση τους και απαιτούν τεράστιες ορχήστρες για την εκτέλεσή τους. 

Η τρίτη συμφωνία του είναι η μακροσκελέστερη (περίπου δύο ώρες διάρκεια) και είναι ένας Ύμνος στην Φύση και του Ανθρώπου μέσα σ’ αυτή. Την συμφωνία αυτή την έγραψε μεταξύ των ετών 1893 και 1896, αλλά κυρίως το καλοκαίρι του 1895 στην διάρκεια των θερινών διακοπών του από την όπερα του Αμβούργου που διατελούσε διευθυντής ορχήστρας.  Την εποχή εκείνη ήταν πολύ επηρεασμένος από  μια συλλογή γερμανικών δημοτικών τραγουδιών με τον τίτλο "Του Αγοριού το Μαγικό Κόρνο" ( Des Knaben Wunderhorn). Η Συμφωνία έχει επτά κινήσεις, στις οποίες ο Μάλερ έδωσε αντισυμβατικούς από την κλασική συμφωνία τίτλους και που έχουν σχέση με τους ύμνους από την συλλογή των τραγουδιών:

1."Pan Awakes, Summer Marches In" (O Παν ξυπνάει, το Καλοκαίρι έρχεται )

2."What the Flowers in the Meadow Tell Me", (Τι μου λένε τα λουλούδια του αγρού)

3."What the Animals in the Forest Tell Me" (Τι μου λένε τα ζώα του δάσους)

4."What Man Tells Me" (Τι μου λέει ο Άνθρωπος)

5."What the Angels Tell Me" (Τι μου λένε οι Άγγελοι)

6."What Love Tells Me" (Τι μου λέει η Αγάπη)
7. "What the Child Tells me" (Τι μου λέει το Παιδί)

Σ' ένα γράμμα στον φίλο και συνάδελφό του Josef Krug-Waldsee εξήγησε τους λόγους που τον οδήγησαν στην χρήση αυτών των τίτλων:

Αυτοί οι τίτλοι ήταν μια προσπάθειά  μου να παράσχω στους μη μουσικούς κάτι χειροπιαστό και με μια ένδειξη για το διανοητικό, ή καλύτερα, το εκφραστικό περιεχόμενο των διαφόρων κινήσεων και για τις σχέσεις τους μεταξύ τους και με το σύνολο.Το ότι αυτή η προσπάθεια δεν λειτούργησε (όπως, όντως,  δεν θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει) και ότι οδήγησε μόνο σε παρερμηνείες του πιο φρικτού είδους έγινε πολύ γρήγορα και οδυνηρά ξεκάθαρο. Είναι η ίδια καταστροφή που με είχε κυριεύσει σε προηγούμενες και παρόμοιες περιπτώσεις, και τώρα έχω σταματήσει μια για πάντα να σχολιάζω, να αναλύω όλες αυτές τις σκοπιμότητες οποιουδήποτε είδους. Αυτοί οι τίτλοι. . . σίγουρα θα σας πoυν κάτι αφού δείτε την παρτιτούρα. Θα αντλήσετε υποδείξεις από αυτούς για το πώς φανταζόμουν τη σταθερή ένταση του συναισθήματος, από την αδιευκρίνιστη, αδιάκοπη, στοιχειώδη ύπαρξη (των δυνάμεων της φύσης) στον τρυφερό σχηματισμό της ανθρώπινης καρδιάς, η οποία με τη σειρά της δείχνει και φτάνει σε μια περιοχή πέρα από τον εαυτό της (τον Θεό). Παρακαλώ εκφράστε το με δικά σας λόγια χωρίς να παραθέσετε αυτούς τους εξαιρετικά ανεπαρκείς τίτλους και έτσι θα έχετε ενεργήσει σύμφωνα με το πνεύμα μου. Είμαι πολύ ευγνώμων που με ρωτήσατε [για τους τίτλους], γιατί δεν είναι καθόλου ασήμαντο για μένα και για το μέλλον της δουλειάς μου πώς αυτή εισάγεται στη "δημόσια ζωή". 

Gustav Mahler (ζωγράφος Anton Wagner)

Οι τίτλοι αυτοί των κινήσεων καταργήθηκαν πριν την έκδοση του 1898 και η Συμφωνία χωρίστηκε σε δύο μεγάλα μέρη. Στο πρώτο ήταν μόνο η πρώτη κίνηση και στο δεύτερο όλες οι υπόλοιπες:

ΜΕΡΟΣ Ι
1. Kräftig. Entschieden (Strong and decisive - Δυνατά και αποφασιστικά)

ΜΕΡΟΣ ΙΙ
2. Tempo di Menuetto 
3.  Comodo (Scherzando) (Άνετα σαν scherzo)
4. Sehr langsam—Misterioso (Πολύ αργά - Με μυστήριο)
5. Lustig im Tempo und keck im Ausdruck (Χαρούμενα στον ρυθμό και με πονηριά στην έκφραση)  
6. Langsam - Ruhevoll - Empfunden (Αργά - Ήρεμα - Με βαθύ συναίσθημα)

***

Τον Απρίλιο του 2018 ανακοινώθηκαν οι νικητές του BBC Music Magazine. Στην κατηγορία καλύτερης ηχογράφησης της χρονιάς (2017) ανακηρύχθηκε η εκπληκτική ερμηνεία της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ υπό τον θρυλικό μαέστρο Μπέρναρντ Χάιτινκ (Bernard Haitink) και την Ραδιοφωνική Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρίας.

Ιστορικά η πρώτη ηχογράφηση της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ υπό τον Χάιτινκ έγινε μισό αιώνα πριν στο Άμστερνταμ. Η άποψή του δεν έχει αλλάξει πολύ - απ’ τη  συγκρατημένη παράθεση της τεράστιας αρχής μέχρι τη μαγευτική παρουσίαση του μεγάλου φινάλε Αντάτζιο - αλλά η ερμηνεία της Ραδιοφωνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της Βαυαρίας είναι ανυπέρβλητη.

Εδώ ακούμε το Μαγευτικό Φινάλε απ’ την πρώτη ηχογράφηση το 1966 υπό τον Χάιτινκ

Mahler: Symphony #3 In D Minor - 6. Langsam - Bernard Haitink: Royal Concertgebouw Orchestra (1966)

Δεν βρήκα την βραβευμένη ερμηνεία του 2017, αλλά μπορούμε να ακούσουμε μια εξίσου σπουδαία ζωντανή ηχογράφηση  ολόκληρης της συμφωνίας υπό την καθοδήγηση του Claudio Abbado από το φεστιβάλ Λουκέρνης του 2007. Στις σημειώσεις του βίντεο μπορείτε να δείτε το χρονικό σημείο έναρξης της κάθε κίνησης.

Gustav Mahler - Symphony No. 3 (Lucerne Festival Orcherstra, Claudio Abbado)

Συνιστώ να ακούσετε την τέταρτη κίνηση (Πολύ αργά - Με μυστήριο)  στο 59:44 όπου μια άλτο τραγουδάει μια απλή αλλά τόσο αισθαντική μελωδία σε στίχους του ποιήματος του Νίτσε με τίτλο "Τραγούδι για τα Μεσάνυχτα" από το έργο του "Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα". Το όμποε και το φλάουτο που συνοδεύουν την φωνή δίνουν έμφαση στο μυστηριώδες που ζητάει ο συνθέτης:

Ω άνθρωπε! Πρόσεξε!

Τι λένε τα βαθιά μεσάνυχτα;

Κοιμόμουν, κοιμόμουν.

έχω ξυπνήσει από βαθύ όνειρο.

ο κόσμος είναι βαθύς.

και βαθύτερος απ' ό,τι σκέφτηκε η μέρα.

ο πόνος του είναι βαθύς.

η χαρά - βαθύτερη ακόμη και από ψυχικό άλγος:

ο πόνος λέει: πέρνα και χάσου!

Κάθε χαρά θέλει αιωνιότητα

θέλει βαθιά, βαθιά αιωνιότητα!

                                                     (μετάφραση Ζήσης Σαρίκας)

 ΠΗΓΕΣ

A History of Western Music

Allmusic

ΒΒC Magazine
laPhil
sfs
thelistener'sclub
utasymphony
Wikipedia
Νίτσε: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα