Αγαμέμνων

 

Ο Αγαμέμνονας (Αγαμέμνων) είναι ένας από τους πιο σπουδαίους  ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Ήταν Βασιλιάς των Μυκηνών και του Άργους, και θεωρείαι ο πιο σημαντικός απ' τους ηγεμόνες της μυκηναϊκής πολιτείας και πανελλήνιος αρχιστράτηγος της εκστρατείας κατά της Τροίας.  

Χρυσό προσωπείο του Αγαμέμνονα

Λέγεται ότι πόθησε την Κλυταιμνήστρα και για να την αποκτήσει, σκότωσε τον πρώτο σύζυγό της Τάνταλο,  γιο του Θυέστη, καθώς και το παιδί τους. Οι Διόσκουροι, Κάστωρ και Πολυδεύκης που ήταν αδελφοί της Κλυταιμνήστρας, καταδίωξαν το ζευγάρι θέλοντας να απαλλάξουν την αδελφή τους από τον ανεπιθύμητο γάμο, μέχρι που ο Αγαμέμνονας κατέφυγε στον πατέρα τους και πεθερό του, τον Τυνδάρεο, ο οποίος και αποδέχθηκε τον γάμο.

Στο μεταξύ ο Μενέλαος, ο αδελφός του, έγινε βασιλιάς της Σπάρτης,  και ο Αγαμέμνονας, με τη βοήθεια του Τυνδάρεου, πήρε πίσω τον θρόνο του Άργους από τον Θυέστη σαν νόμιμος κληρονόμος, τον εξόρισε καθώς και  τον γιο του Αίγισθο στα Κύθηρα και σε λίγα χρόνια έγινε ο ισχυρότερος ηγεμόνας των Αχαιών.

Με αφορμή την απαγωγή από τον Πάρη της συζύγου του αδελφού του Μενελάου, Ελένης, ο Αγαμέμνων κατόρθωσε να συγκροτήσει μια μεγάλη στρατιά και στόλο από όλες τις ελληνικές πόλεις και να εκστρατεύσει κατά της Τροίας.

Το όνομα Αγαμέμνων προέρχεται από τις λέξεις «άγαν» και «μέμνων» που σημαίνει πολύ επίμονος, σταθερός, καρτερικός. Μετά την άλωση και την επιστροφή του από την Τροία δολοφονήθηκε από τη γυναίκα του και τον Αίγισθο, εραστή της Κλυταιμνήστρας, που εν τω μεταξύ είχε πάρει την εξουσία των Μυκηνών.

Ο "Αγαμέμνων"  είναι τίτλος τραγωδίας του Αισχύλου, στην οποία περιγράφεται η επιστροφή του νικητή στρατηλάτη των Ελλήνων και η δολοφονία του από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγισθο. Αποτελεί το πρώτο έργο της «Ορέστειας» (458 π.Χ.), της μοναδικής σωζόμενης αρχαίας τριλογίας.

 Στον Αγαμέμνονα περιγράφεται η επάνοδος του βασιλιά στην πατρίδα του, η υποδοχή και ο φόνος του, καθώς και ο φόνος της Κασσάνδρας την οποία είχε φέρει μαζί του ως τρόπαιο από την Τροία -κατ' άλλους, που την είχε ερωτευτεί. Το έργο ολοκληρώνεται με την έξαλλη ικανοποίηση της Κλυταιμνήστρας για το γεγονός ότι σκότωσε εκείνον που είχε θυσιάσει την κόρη της και με την ανακούφιση του Αίγισθου που επιτέλους θα πάρει πίσω το θρόνο τον οποίο πιστεύει ότι δικαιούται. Ο χορός όμως αφήνει να εννοηθεί ότι τίποτα δεν μένει ατιμώρητο και ότι οι θεοί μπορεί να στείλουν τον Ορέστη για να αποκαταστήσει την δικαιοσύνη.

Louis Jean Desprez: H κηδεία του Αγαμέμνονα
(πίνακας που φυλάσσεται στο Μουσείο Τέχνης του Λος Άντζελες)

Η τραγωδία αποτελείται από 1673 στίχους, με ελάχιστους να λείπουν.

Στην τραγωδία Αγαμέμνων διακρίνουμε δύο θεματικές ενότητες: η πρώτη αποτελεί την "προετοιμασία" των θεατών για να εισαχθούν ομαλά στη δεύτερη ενότητα (στίχος 784 κ.ε.), όπου τοποθετείται το κύριο βάρος της δράσης με την άφιξη του Αγαμέμνονα και την περαιτέρω ραγδαία εξέλιξη των γεγονότων.

Πολλοί συνθέτες εμπνεύσθηκαν απ' την Τριλογία του Αισχύλου κι έγραψαν όπερες, μουσικά δράματα αλλά και συνθέσεις με ποικιλία οργάνων. 

Εκτός από τους συνθέτες, ο Αγαμέμνων υπήρξε έμνπευση και για τον ποιητή μας Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος στην ποιητική του συλλογή με μακροσκελή ποιήματα "Τέταρτη Διάσταση", περιέχει ένα ποίημα με τίτλο "Αγαμέμνων". Σε αυτό το ποίημα ο Ρίτσος δίνει μια άλλη διάσταση του Αγαμέμνονα, ο οποίος γέρος πια και βαδίζοντας στο τέλος της ζωής του, στοχάζεται για να καταλήξει στο συμπέρασμα της ανωφελιμότητας του πολέμου. Όλο το ποίημα είναι μονόλογος του Αγαμέμνονα.

Θα παρουσιάσω μερικά  μουσικά δείγματα με εναλλαγές αποσπασμάτων από το ποίημα του Ρίτσου.

Ο Sergei Taneyev (1856 -1915) συνέθεσε την τριλογία Ορέστεια. Θα ακούσουμε το πρελούντιο της Πρώτης Πράξης που φέρει τον τίτλο "Αγαμέμνων".

S. Taneyev: Oresteia, Act I Agamemnon: Prelude

"Πώς αφήσαμε τις ώρες μας και χάθηκαν, πασχίζοντας ανόητα
να εξασφαλίσουμε μια θέση στην αντίληψη των άλλων. Ούτε ένα
δικό μας δευτερόλεπτο, μέσα σε τόσα μεγάλα καλοκαίρια, να δούμε
τον ίσκιο ενός πουλιού πάνω στα στάχυα - μια μικρή τριήρης
σε μια πάγχρυση θάλασσα' - μπορεί μ' αυτήν ν' αρμενίζαμε 

για έπαθλα σιωπηλά, για κατακτήσεις πιο ένδοξες. Δεν αρμενίσαμε". (σελ. 61)

Στην συνέχεια μια υπέροχη άρια του Christoph Gluck (1714-1787) με τίτλο "Αγαμέμνων" απ' το τέλος της 2ης Πράξης της όπερας "Ιφιγένεια εν Αυλίδι".

Boris Christoff sings a Gluck Masterpiece (Agamemnon)

"Ώρα καλοσυνάτη - και τη χαίρομαι. Κοιτάζω το χέρι μου -

μήτε για το σπαθί μήτε και για το χάδι' - μόνο του, δοσμένο,

-δοσμένο πού; - σε κάτι αόρατες χορδές, σαν το χέρι

του ραψωδού σε μια μεγάλη λύρα΄- αν μια στιγμή του το κρατήσεις,

θα σταματήσει απορημένη η μουσική΄ κι ο μισοτελειωμένος ήχος

δε συγχωρεί κανέναν απ' τους δυό΄ σαν ένα κρίκος ασημένιος,

κρεμάμενος στον αέρα μ' ένα σπάγγο, σου χτυπάει ανεξήγητα τον ώμο" (σελ. 63)

Την VI κίνηση από το έργο του Αμερικανού Michael Torke (γεν. 1961) "Ιφιγένεια" με τον τίτλο "Κλυταιμνήστρα και Αγαμέμνων". Η σύνθεση είναι γραμμένη για  οκτέτο: έξι πνευστά όργανα και δύο έγχορδα.

Iphigenia: VI. Clytemnestra & Agamemnon

"Οι άλλοι πέσαν - σωστά παλληκάρια, (όμως, ποιός ξέρει,

με πόση πίκρα, πόσο φόβο κι αυτοί). Δεν τους τον ζήλεψα το θάνατό τους.

Αν εγκωμίασα τον ηρωισμό τους, είταν για να κρύψω

τη μυστική μου ευγνωμοσύνη πως εγώ ακόμη ζούσα - διόλου ήρωας". (σελ. 63)

Και ο Ιάννης Ξενάκης (1922-2001) έγραψε ένα μουσικό δράμα σε μορφή σουίτας με τον τίτλο "Ορέστεια". Εδώ ακούμε την πρώτη κίνηση με τίτλο "Αγαμέμνων"

Iannis Xenakis - Oresteïa, I

"Ακατανόητα όλα, απατηλά΄ - κείνος ο Δούρειος Ίππος μπρος στα τείχη,

αμείλικτος΄ με τα τεράστια γυάλινα μάτια του αντανακλώντας τη θάλασσα -

ένα άλογο ξύλινο, με μάτια γαλάζια, ολοζώντανα. Θα νόμιζες

πως η ίδια η θάλασσα κοιτούσε τον εαυτό της με τα μάτια του αλόγου,

κοιτούσε ταυτόχρονα και τα σπλάχνα του αλόγου, θεοσκότεινα, κούφια,

με τους κλεισμένου, πάνοπλους πολεμιστές. Ωστόσο διατήρησα

εκείνη τη γαλάζιαν όραση της θάλασσας, απέραντη,

ευσπλαχνική, κατάκοπη. Καμμιά μνησικακία για τη μοίρα΄

μονάχα η αίσθηση ενός ξένου αναπότρεπτου νόμου που έχει καταργήσει

τα λάθη και τις αμαρτίες καθενός χωριστά και την ευθύνη ολωνών μας.

Καμμιά φορά κ' η κούραση σου αφήνει ένα προαίσθημα αφθαρσίας, -

έτσι δεν είναι;" (σελ. 66)

ΠΗΓΕΣ
Wikipedia
Eλληνική Γλώσσα
Γιάννης Ρίτσος: Τέταρτη Διάσταση (εκδ. ΚΕΔΡΟΣ)

tovivlio