Οι Άνεμοι στην Τέχνη

 Οι άνεμοι ήταν κι αυτοί θεότητες που ετιμώντο στην Αρχαιότητα και αναφέρονται στην Θεογονία του Ησιόδου. Η Ηώς στην Ελληνική Μυθολογία ήταν η θεότητα-προσωποποίηση της αυγής, κόρης του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας ή Ευρυφάεσσας, επομένως, αδελφή του Ήλιου - του οποίου προηγείται κάθε μέρα στο ουράνιο ταξίδι του - και της Σελήνης.

Giovanni Battista Tiepolo: Άνεμοι (λεπτομέρεια από φρέσκο το Palazzo Labia, Βενετία)

Ο κυριότερος απ' τους συζύγους της ήταν ο Αστραίος, που ανήκε σ' ένα ανώτερο επίπεδο από όλους τους άλλους. Λέγανε ότι αυτός υπήρξε ο πατέρας των αστεριών. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν, εκτός από το πρωινό άστρο, τον Εωσφόρο, και οι θεοί  Άνεμοι: Ζέφυρος (Δυτικός), Βορέας, Νότος και Απηλιώτης (Ανατολικός). Οι άνεμοι αυτοί προέρχονταν από τους Θεούς, όπως λέει ο Ησίοδος, και προσφέρουν στους θνητούς μεγάλη ωφέλεια. 

Υπήρχαν όμως μερικοί που προέρχονται από τον Τυφωέα: οι Ανεμοθύελλες, που απλώνονταν στη θάλασσα και ζημίωναν πολύ τους ανθρώπους. Φυσούσαν περιοδικά από διάφορες μεριές, κατάστρεφαν τα πλοία, αφάνιζαν τους ναυτικούς. Άλλοι πάλι ερήμωναν την ανθισμένη γη, τα ωραία ανθρώπινα έργα και σκέπαζαν το καθετί με σκόνη και αναταραχή.

Σύμφωνα με μια άλλη διήγηση, οι Άνεμοι ήταν απόλυτα υπήκοοι ενός βασιλιά που τον έλεγαν Αίολο, χωρίς να έχουν δική τους προσωπικότητα. Αίολος σημαίνει "ευκίνητος" και "πολύχρωμος". Αρχικά, πιθανό να ήταν θεός του αστερόεντα ουρανού, όπως ο Αστραίος. 

Στην  εικόνα δεξιά  βλέπουμε ένα γλυπτό του 18ου αιώνα από τερακότα που απεικονίζει τον Θεό Αίολο να φυσάει και να κρατάει στο κεφάλι του έναν δερμάτινο ασκό. Το έργο τέχνης φυλάσσεται σε Μουσείο της Φανκφούρτης.

Η ιστορία διασώθηκε στις περιπέτειες του Οδυσσέα, όπου διαβάζουμε για έναν βασιλιά Αίολο Ιπποτιάδη, σαν να πρόκειται για κάποιο "γιό καβαλάρη". Αυτό σημαίνει η λέξη "ιπποτιάδης". Έλεγαν γι' αυτόν πως ήταν φίλος των θεών και πως κυριαρχούσε στο νησί Αιολία, που πλέει. Το απότομο πετρονήσι Αιολία περιτριγυριζόταν με χάλκινα τείχη. Ο Αίολος είχε στο παλάτι του δώδεκα παιδιά: έξι κορίτσια και έξια αγόρια. Οι κόρες ζούσαν παντρεμένες με τους γιους. Τα ζευγάρια γλεντοκοπούσαν κάθε μέρα με τον πατέρα και τη μάνα τους. Τη νύχτα κοιμόνταν ο ένας δίπλα στον άλλο. Σ' αυτό το νησί έφτασε ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του. Έναν ολόκληρο μήνα ο Αίολος φιλοξενούσε τους ξένους στο παλάτι του. Όταν θέλησαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους, ο Αίολος τους πρόσφερε ένα ασκί καμωμένο από τομάρι εννιάχρονου ταύρου. Μέσα είχε κλείσει καλά τους ανέμους. Ο γιος του Κρόνου τον είχε διορίσει διαχειριστή των Ανέμων να τους ησυχάζει ή να τους ξεσηκώνει, σύμφωνα με την επιθυμία του. Μ' ένα ασημένιο σκοινί έδεσε τους Ανέμους στο πλοίο του Οδυσσέα για να μην κινούνται πέρα - δώθε. Μόνο τον Δυτικό άφησε να φυσά στα κατάρτια. Γνωρίζουμε την ιστορία από την Οδύσσεια: μάταια ήσαν όλα. Οι σύντροφοι νόμισαν πως ο πονηρός Οδυσσέας είχε κρύψει στο ασκί χρυσάφι και ασήμι κι έτσι άφησαν ελεύθερους τους Ανέμους. Αλλά έτσι η μυθολογία γυρίζει στο παραμύθι.

O θεός Αίολος των Ανέμων, δάνεισε το όνομά του στο μουσικό όργανο "Αιολική Άρπα" που παίζεται σε ανοιχτό παράθυρο ή σε εξωτερικό χώρο ώστε να περνά ο αέρας ανάμεσα απ' τις χορδές της και να δημιουργούνται ήχοι. Οι ήχοι δημιουργούνται τυχαία χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Ας ακούσουμε λίγο τον ήχο της.

Wind Harp - Aeolian Harp

Πολλοί συνθέτες εμπνεύσθηκαν απ' τους ανέμους και έγραψαν αξιόλογα έργα κλασικής μουσικής. Ας δούμε μερικά από αυτά.

Φρειδερίκος Σοπέν: Σπουδή αριθμός 1 από το έργο 25, όπου ο Σούμαν της έδωσε την επωνυμία "Αιολική Άρπα". Είμαστε σαν μικροί ανεμοστρόβιλοι, σαν μικροσκοπικοί κυκλώνες ενέργειας, που περιπλανιόμαστε εδώ κι εκεί στο χωροχρόνο, έχοντας τη ρίζα μας  - το "μάτι του κυκλώνα" - στο Χάος, το μυαλό μας στην κορυφή της δίνης του και όλα τα ενδιάμεσα στάδια της εξέλιξης στο στροβιλιζόμενο κορμό του.

F. Chopin - Etude Op.25 No.1 "Aeolian Harp"

Κάρολ Συμανόφσκι: Ο Ερωτευμένος Ανατολικός Άνεμος. Είναι το πέμπτο τραγούδι από έναν κύκλο έξι τραγουδιών με τίτλο "Τα Ερωτικά Τραγούδια της Χαφίς". Στο συγκεκριμένο τραγούδι ο σαρωτικός άνεμος με την φωνή της σοπράνο προσωποποιείται σαν άγριος και μεθυσμένος από έρωτα.

Love songs of Hafiz op. 26;The infatuated East wind

Κλωντ Ντεμπυσί: Τι έχει δει ο Δυτικός Άνεμος. Είναι το έβδομο κομμάτι του πρώτου τόμου απ' το έργο του συνθέτη 24 Πρελούντια, όπου ο Ντεμπυσί δεν ακολουθεί κάποιο σχέδιο τονικότητας όπως ο Ι. Σ. Μπαχ ή ο Σοπέν στα δικά τους πρελούντια. Η ένδειξη του Ντεμπυσί για το ύφος του κομματιού αυτού είναι: Ζωηρά και Ταραγμένα. Η ανησυχία του φαίνεται από την αρχή με τα ήπια αρπέζ να έρχονται και να φεύγουν σαν αρπαχτικά, να πέφτουν ανάμεσα στα δέντρα και να δημιουργούν φόβο. Οι ριπές απειλούν την σταθερότητα μέχρι τελικής πτώσεως.

Debussy Prelude Book 1 No.7

Κι από τον ανήσυχο Δυτικό Άνεμο του Ντεμπυσί, ερχόμαστε στον Ευγενικό Δυτικό Άνεμο του Γιαν Σιμπέλιους, στο δεύτερο από τα 4 Λυρικά κομμάτια έργο 76.  Ο Άνεμος εδώ είναι πραγματικά πολύ απαλός, μας χαϊδεύει το πρόσωπο φέρνοντας την φύση στο ωρίμασμά της. Σαν λάτρης της υπαίθρου ο Σιμπέλιους εδώ, ευχαριστεί και τον εαυτό του.

4 Lyric Pieces, Op. 74: No. 2 Sanfter Westwind (Gentle West Wind)

Μπετόβεν 6η Συμφωνία (Ποιμενική) τέταρτη κίνηση: Η Καταιγίδα

Κάποιοι άνεμοι, παιδιά της κάψας των κάμπων και του κρύου των βουνών, καρπός από το ζευγάρωμα της φλόγας του ήλιου με την παγωνιά του διαστήματος, γεννιούνται αθέατοι σε άγνωστες ερήμους και βουνά. Και μετά αρχίζουν να περιπλανιούνται ανέμελα εδώ κι εκεί, να συναντιούνται και να ενισχύουν ο ένας τον άλλο - και από την απόλαυση αυτής της συνάντησης, από τον ξέφρενο χορό των μικρών αυτών ανέμων, γεννιέται τελικά ο κυκλώνας που παρασύρει τα πάντα στο  διάβα του.

Beethoven: Symphony No 6, 4th movement

Ο Επίλογος Αέρας

Ο αέρας σηκώνει τα κρίματά μας ψηλά,

τα στροβιλίζει για λίγο μακριά

απ’ τις κουτές σκευωρίες μας

και τ’ αφήνει να πέσουν πάλι στη γη˙

εκεί ν’ ανθίσουν.

Νωπές ακόμη παίρνει τις λεξούλες

να, εκεί έλα,

τις ακουμπάει στις κορφές

των αισιόδοξων δέντρων

και τις καθίζει μετά στο χώμα

σαν αναμνηστικά ξεραμένα τίποτα.

Ο αέρας σηκώνει τα σχισμένα φύλλα

της μικρής νουβέλας

κι όπως ανεβαίνουν, γίνεται ευανάγνωστη

η σελίδα της ζωής μας, για να διαβαστεί κάποτε στη νηνεμία

σαν ένα νόημα που μας δόθηκε ακέραιο.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ - ΡΟΥΚ

ΠΗΓΕΣ:
Wikipedia
Περιοδικό. Νέο Επίπεδο, τεύχ. 1, Μάιος 2012
Γιώργος Μπαλάνος
K. Κερένυι: Η Μυθολογία των Ελλήνων
BBC
spindity