Φραντς Σούμπερτ - Ο Θάνατος και η Κόρη

 Τέταρτος στη σειρά γιος ενός δασκάλου, γεννήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 1797 δέχτηκε τα πρώτα μαθήματα μουσικής απ’ τον πατέρα ου και τον οργανίστα της εκκλησίας του Λίχτενταλ, Μ. Χόλτσερ. Χάρη σε μια υποτροφία εισάγεται το 1808 στο  Stadtkonvikt της Βιέννης ως επίδοξος χορωδός του παλαιού. Μαθήτευσε για πέντε χρόνια δίπλα στον Α. Σαλιέρι και μπόρεσε έτσι να διευθύνει τη μαθητική ορχήστρα για την οποία έγραψε και τις πρώτες συμφωνικές συνθέσεις του.

Φραντς Σούμπερτ

Το 1813 αφήνει στο  Stadtkonvikt και παρακολουθεί για ένα χρόνο μαθήματα στην Παιδαγωγική Ακαδημία, με σκοπό να ασκήσει το επάγγελμα του δασκάλου. Το φθινόπωρο του 1814 κατορθώνει να προσληφθεί στο σχολείο του πατέρα του ως δάσκαλος.

Χάρη στη γενναιοδωρία ενός φίλου του Φ.φον Σόμπερ ο Σούμπερτ μπόρεσε να εγκαταλείψει το 1817 την διδασκαλία στη στοιχειώδη εκπαίδευση. Στο σπίτι της μητέρας του Σόμπερ όπου ήταν φιλοξενούμενος, γνώρισε τον τραγουδιστή Τζ. Μ. Φόγκλ και μαζί του αφιερώθηκε στην διοργάνωση μουσικών βραδινών, τις «σουμπερτιάδες» τηςν Βιέννης. Παρ’ όλα αυτά, οι αβέβαιες οικονικές συνθήκες τον αναγκάζουν να αναλάβει εκ νέου τη θέση του δασκάλου. 

Το 1821 με τη συνδρομή κάποιου ατόμου μπόρεσε να δημοσιεύσει ορισμένα λίντερ και μια συλλογή 36 χορών. Μια όπερα, η Alfonso und Estrella δεν ανέβηκε ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής του. 

Προς το τέλος του 1822 και κατά τη διάρκεια ολόκληρου του 1823 υπέφερε από αφροδίσιο νόσημα, πράγμα που δεν τον εμπόδισε να εργάζεται δραστήρια.

Το 1824 αρχίζει με τρία αριστουργήματα μουσικής δωματίου, τα Κουαρτέτα σε λα ελάσσονα και ρε ελάσσονα ( Ο θάνατος και η κόρη) και το Οκτέτο, όμως η όλη παραγωγή του Σούμπερτ έργων για όργανα περνά απαρατήρητη. Σ’ αυτό το διάστημα η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει και αυτό τον αναγκάζει να αποσυρθεί από την κοινωνική ζωή. Το Μάρτιο του 1827, πεθαίνει ο Μπετόβεν. Στην κηδεία του ο Σούμπερτ μεταφέρει του επικήδειους πυρσούς. Τον Οκτώβριο 1828 η αρρώστια τον στέλνει εκ νέου στο κρεβάτι. Η διάγνωση είναι τυφοειδής πυρετός. Ο θάνατος επήλθε στις 19 Νοεμβρίου.

Το κουαρτέτο αρ. 14 σε ρε ελάσσονα γνωστό με την επωνυμία  "Ο θάνατος κι η κόρη". Αποτελεί έναν απ’ τους πυλώνες των έργων της μουσική δωματίου. Γράφτηκε το 1824, εποχή κατά την οποία ο συνθέτης ήταν σοβαρά άρρωστος και άρχισε να καταλαβαίνει ότι επέρχεται το τέλος του. Είναι σαν η δήλωση του θανάτου του. Το κουαρτέτο πήρε το όνομα αυτό απ’ το θέμα του δεύτερου μέρους που είναι ο τίτλος ενός τραγουδιού του που έγραψε το 1817. Όμως το θέμα του θανάτου είναι εμφανές σε όλα τα μέρη του κουαρτέτου. Παίχτηκε για πρώτη φορά το 1826 σε ιδιωτικό χώρο με τον Σούμπερτ στην βιόλα και εκδόθηκε το 1831, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη. Παρ’ όλα αυτά αποτελεί μόνιμο ρεπερτόριο των εκτελεστών μουσικής δωματίου. 

Ένας πίνακας της Marianne Stokes  (1854–1935) με θέμα  "Ο Θάνατος και η Κόρη"

Το έργο αποτελείται από 4 κινήσεις:

1.Αllegro    2. Andante    3. Scherzo   4. Presto

Γενικά το κουαρτέτο χαρακτηρίζεται από απότομες και δραματικές αντιθέσεις fortissimo μέχρι pianissimo, απ’ το λυρισμό μέχρι την τραγικότητα.

 Εκτός από το μικρό και φοβισμένο ξέσπασμα της κόρης, η μελωδία και η συνοδεία στο πρώτο μέρος υπακούουν σ’ ένα θρηνώδη ρυθμό που ελάχιστα ξεφεύγει από ένα μονότονο παλμό, υπονοώντας την ζοφερότητα και το αναπόφευκτο του χάους που μια αφελής κοπέλα δύσκολα υποψιάζεται.

Schubert: String Quartet No.14 In D Minor, D. 810 "Death and the Maiden" - 1. Allegro

Το δεύτερο μέρος του κουαρτέτου αποτελείται από παραλλαγές του τραγουδιού που αναπτύσσσεται. Αφού αρχίσει μ’ ενα αυστηρό θέμα, τα κεντήματα του βιολιού θυμίζουν την κόρη, έπειτα η δομή πυκνώνει, σκοτεινιάζει και γίνεται πιο επείγουσα καθώς ο θάνατος πλησιάζει πριν αναδυθεί στην υπεσχημένη ακινησία. Στην τελευταία παραλλαγή, το μοιρολόι επιστρέφει, προχωρεί σε μια δυναμική κορύφωση θριάμβου και μετά υποχωρεί σ’ ένα ψίθυρο καθώς ο θάνατος κινείται για να παραμονεύσει το επόμενο αθώο του θύμα.

Schubert: String Quartet No.14 In D Minor, D. 810 "Death and the Maiden" - 2. Andante con moto

Το υπόλοιπο του κουαρτέτου παρέχει ένα πρόλογο και ένα επακόλουθο σ’ αυτό το κεντρικό δράμα, εδραιώνοντας και συντηρώντας την διάθεση σε ελάσσονα τονικότητα, τεταμένους ρυθμούς, τολμηρές αρμονικές ακολουθίες και θυελλώδεις συγκινήσεις.  Το Scherzo  είναι ένας γκροτέσκος χορός του θανάτου, οξύς και μ’ ενα είδος τραχιάς γοητείας.

Schubert: String Quartet No.14 In D Minor, D. 810 "Death and the Maiden" - 3. Scherzo (Allegro...

Το φινάλε είναι μια συνεχής σπειροειδής ένταση και με μια δέσμη ενέργειας, που θα κορυφωθεί με μια ιλιγγιώδη επιτάχυνση σ’ ένα ξέπνοο λαχάνιασμα. Όλοι ξέρουμε ότι ο προορισμός της ανθρωπότητας στο τέλος είναι να χάσει την μάχη με τον θάνατο, αλλά ο Σούμπερτ μας παρακινεί ( και τον εαυτό του βέβαια) να αντισταθούμε.

Schubert: String Quartet No.14 In D Minor, D. 810 "Death and the Maiden" - 4. Presto

Εδώ θα σας παραθέσω το Lied Der Tod und das Madchen  D.531 ( O Θάνατος κι η κόρη) το οποίο περιέχεται στο δεύτερο μέρος του κουαρτέτου.

Schubert: Der Tod und das Mädchen, D. 531

Τα λόγια είναι από ένα ποίημα του Matthias Claudius

 

Der Tod und das Mädchen

 Das Mädchen:

"Vorüber! ach, vorüber!

Geh, wilder Knochenmann

Ich bin noch jung, geh, Lieber!

Und rühre mich nicht an."

 Der Tod:

"Gib deine Hand, du schön und zart Gebild

Bin Freund und komme nicht zustrafen

Sei gutes Muts! Ich bin nicht wild,

Sollst sanft in meinen Armen schlafen."

                                                                        

Ελληνικά: ( Η μετάφραση έγινε απ' τον ευγενικό φίλο Άκη Α.)

 Η κόρη:

 Μακριά μου, αχ, μείνε μακριά μου!

Φύγε, αγριεμένε σκελετέ

Είμαι ακόμη νέα, φύγε καλέ μου!

Και μην με αγγίζεις / ακουμπάς

 Ο θάνατος:

 Δώσε μου το χέρι σου, εσύ, με την όμορφη και τρυφερή παρουσία.

Είμαι φίλος και δεν έρχομαι για να σε τιμωρήσω.

Να είσαι αισιόδοξη (μην ανησυχείς), δεν είμαι άγριος.

Κοιμήσου απαλά στα χέρια μου (στην αγκαλιά μου).

*

*

*

 

΄Ηταν κοινή πρακτική στην αλλαγή απ’ τον 19ο στον 20ο αιώνα, οι μαέστροι να κάνουν μεταγραφές σε επιλεγμένα έργα μουσικής δωματίου ώστε να γίνουν γνωστά στο ευρύτερο κοινό.  Ο Μάλερ συνήθιζε να αλλάζει τα κείμενα σε δημοφιλή κομμάτια και έκανε συχνά αξιοσημείωτες αλλαγές στις παρτιτούρες που διηύθυνε.  Κάποτε εκμυστηρεύθηκε στην φίλη του Natalie Bauer-Lechner ότι «κάποιος μπορεί να πάρει τα θέματα του Σούμπερτ και να τα αναπτύξει. Στην πραγματικότητα δεν θα τους έκανε κανένα κακό διότι ήταν ελάχιστα επεξεργασμένα». Ο Μάλερ πήρε το εξαιρετικό κουαρτέτο εγχόρδων του Σούμπερτ, «Ο Θάνατος και η Κόρη» κι έγραψε λεπτομερείς σημειώσεις υποδεικνύοντας πώς θα έπρεπε η μουσική αυτή να μεταγραφεί για ορχήστρα εγχόρδων ώστε να παρουσιαστεί σε μεγάλες αίθουσες συναυλιών με την πρώτη ευκαιρία. Αυτό που άφησε πίσω του ήταν μια ημιτελής μεταγραφή, με άφθονες και λεπτομερείς σημειώσεις στην ενορχήστρωση, στους χρωματισμού και στον τρόπο παιξίματος. Πολύ μετά τον θάνατό του η κόρη του Μάλερ ανακάλυψε την ημιτελή μεταγραφή και την έδωσε στους αναλυτές και σχολιαστές του Μάλερ: David Matthews και Donald Mitchell. Αυτοί έφτιαξαν τα ορχηστρικά μέρη σύμφωνα με τις σημειώσεις του Μάλερ και η παρτιτούρα δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1984.

Schubert - Death and the Maiden (Arr. by Gustav Mahler)