Η κουκουβάγια στην Φύση και στην Τέχνη

  Στο ημίφως της εσπέρας βγαίνεις από το δάσος. Μια ξαφνική κίνηση σε τρομάζει καθώς ένα μεγάλο πουλί με αθόρυβα φτερά πετάει μπροστά σου. Η καρδιά σου χτυπάει δυνατά στο στήθος σου όχι από φόβο αλλά από έξαψη που βλέπεις μια άγρια κουκουβάγια. Περπατάτε ο ένας μπροστά από τον άλλο ελπίζοντας να δεις φευγαλέα το σοφό πουλί πάνω σ’ ένα κλαρί να παρακολουθεί την διαδρομή. Προς μεγάλη σου έκπληξη η κουκουβάγια παραμένει ακίνητη, αθόρυβη και να παρακολουθεί. Παρατηρείς πρώτα το στρογγυλό της πρόσωπο και την καμπυλωτή κουκουβαγίσια μύτη της. Τα φτερά της διπλωμένα στα πλευρά της και τα μεγάλα μαύρα νύχια της να σφίγγονται πάνω στο κλαδί. Σε κοιτάζει με τα μεγάλα κίτρινα μάτια της. Νιώθεις λίγο άβολα μ’ αυτή την βαθιά ματιά της κι αναρωτιέσαι τι ξέρει. Κάθεσαι σ’ ένα βράχο που είναι καλυμμένος με πράσινα βρύα και βελόνες απ’ το διπλανό έλατο και παρακολουθείς και περιμένεις όπως πριν από ένα μάθημα. Αρχίζεις να κουκουβαγίζεις. Leigh Calvez, Ας κουκουβαγίσουμε (απόσπασμα απ’ το βιβλίο του "Οι Κρυμμένες Ζωές των Γλαυκών”)

Η κουκουβάγια (γλαύκα) είναι νυκτόβιο πτηνό με δυσανάλογα μεγάλη επιφάνεια πτερύγων σε σύγκριση με το σωματικό τους βάρος. Σε συνδυασμό με το μαλακό και πυκνό πτέρωμα επιτυγχάνουν μια σχεδόν απόλυτα αθόρυβη πτήση. Στο βίντεο που ακολουθεί υπάρχει καταγραφή του θορύβου της πτήσης δυο πουλιών και της αθόρυβης πτήσης της κουκουβάγιας. Είναι εντυπωσιακό!

Από την αρχαιότητα η κουκουβάγια ταυτιζόταν με τη σοφία. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Ενδεικτική της λατρείας των αρχαίων Ελλήνων για το πτηνό αυτό είναι η αναφορά του Αλεξανδρινού λεξικογράφου Ησύχιου, σύμφωνα με την οποία, πριν ξεκινήσει η ναυμαχία της Σαλαμίνας, είχε πετάξει μια κουκουβάγια ως προάγγελος της νίκης των Ελλήνων.




Στο φιλοσοφικό  επίπεδο, η κουκουβάγια, ακριβώς επειδή βλέπει καθαρά την νύχτα και όχι την ημέρα, συμβολίζει την Σοφία της Θεάς Αθηνάς, η θεωρία της οποίας προϋποθέτει, όχι τα φυσικά μάτια, που βλέπουν το ψευδές φως της ημέρας, αλλά την νοητική δύναμη του “όμματος της ψυχής”, που βλέπει το αληθές φως της νύχτας, της “Ευφρόνης” του Ηρακλείτου.

Πώς, όμως, προέκυψε ο θρύλος της έξυπνης γλαύκας στην αρχαία ελληνική μυθολογία; Είναι γνωστό ότι η κουκουβάγια με τα μεγάλα της φωτεινά μάτια, μπορεί να δει αυτά που οι άλλοι αδυνατούν. Εκεί που οι άλλοι εξαπατώνται, εκεί που το σκοτάδι κυριαρχεί, κυριολεκτικά και μεταφορικά, η κουκουβάγια ξέρει τι πραγματικά υπάρχει. Από την οπτική του ανθρώπου αυτή είναι και η ουσία της πραγματικής σοφίας, κάνοντας τους αρχαίους Έλληνες να προικίσουν την γλαύκα με το φορτίο του τίτλου του σοφότερου πλάσματος, μετά τον άνθρωπο. Ταυτίζοντάς την με την Θεά Αθηνά, που είχε τα ίδια σπινθηροβόλα και σκεπτικά μάτια. Και οι κουκουβάγιες φαίνεται να αποδέχτηκαν με θέρμη τον τίτλο, φωλιάζοντας συχνά, σύμφωνα με μαρτυρίες, μέσα στον Παρθενώνα 






Παρακάτω, η εικόνα της Θεάς Αθηνάς που κρατάει την περικεφαλαία, το ακόντιο και δίπλα της πετάει η κουκουβάγια. Αποδίδεται στον ζωγράφο των ερυθρόμορφων αγγείων Βρύγο γύρω στο 490-480 π. Χ. και φυλάσσεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Ν. Υόρκης. 

Η κουκουβάγια, εκτός από τον συμβολισμό της Σοφίας, συμβολίζει την θλίψη και το πένθος. Με αυτόν τον συμβολισμό ο Άγγλος συνθέτης Έντουαρντ Έλγκαρ έγραψε ένα τραγούδι με τίτλο "Κουκουβάγιες" σε στίχους δικούς του. Λέει το ποίημα:

Τι είναι εκείνο; ... Τίποτα

Τα φύλλα πρέπει να πέφτουν, και πέφτονας, θροΐζουν.

Αυτό είναι όλο.

Είναι νεκρά

Καθώς πέφτουν

Νεκρά στην βάση του δένδρου.

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

Τι είναι εκείνο;... Τίποτα

Κάτι άγριο τραυματίστηκε τη νύχτα

Και κλαίει

Στον φόβο του

Καθώς κείτεται 

Νεκρό στην βάση του δένδρου

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

Τι είναι εκείνο; ... Αχ,

Ένα αόρατο περπάτημα αόρατων ποδιών

Αυτό είναι όλο

Μόνο ένα κιβούρι, σκεπασμένο

Μ' ένα πέπλο

Είναι τώρα στην βάση του δένδρου

Αυτό είναι όλο που μπορεί να πει κανείς

Τι είναι αυτό;... Τίποτα

E. Elgar: Owls

Κι ένα μικρό ποίημα του Γ. Σεφέρη

Η μικρή κουκουβάγια ήτανε πάντα εκεί

Σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ’ Άγιου Μάμα,

Παραδομένη τυφλά στο μέλι του ήλιου

Εδώ ή αλλού, τώρα, στα περασμένα: χόρευε

Μ’ ένα τέτοιο ρυθμό το φθινόπωρο.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ