Πιανιστική Μονομαχία

 

H Ημέρα του Πιάνου συμπίπτει με την 88η μέρα του έτους, μια και τα πλήκτρα του πιάνου είναι 88.  Για την γιορτή του πιάνου, θα αφιερώσω το άρθρο μου σε μια πιανιστική μονομαχία, που είναι φυσικά αναίμακτη και γεμάτη ήχους, συγκινήσεις, συναισθήματα.

Φωτογραφία & Καλλιτεχνική Επεξεργασία: Δημήτρης Ζαραφωνίτης

"Γιατί χρειαζόμαστε την Παγκόσμια Ημέρα Πιάνου; Για πολλούς λόγους αλλά κυρίως, δεν βλάπτει κανέναν να γιορτάσουμε το πιάνο κι οτιδήποτε έχει σχέση μ' αυτό: εκτελεστές, συνθέτες, κατασκευαστές πιάνου, χορδιστές, μεταφορείς και πιο σπουδαίους, τους ακροατές" Nils Frahm*

Τον 19ο αιώνα που δεν υπήρχε τηλεόραση, δίσκοι μουσικής ή ίντερνετ η μουσική παιζόταν είτε σε θέατρα είτε σε ιδιωτικές κατοικίες πλουσίων ανθρώπων που διοργάνωναν μουσικές βραδιές. Πολλές φορές οι μουσικές αυτές παραστάσεις είχαν και ανταγωνιστικό χαρακτήρα ειδικά ανάμεσα σε πιανίστες ή συνθέτες. Σ' αυτή την περίπτωση οι ακροατές είχαν την ευκαιρία να κάνουν συγκρίσεις και να δείξουν την προτίμησή τους στον ένα ή στον άλλο καλλιτέχνη διαπιστώνοντας ζωντανά το ταλέντο, την δεξιότητα, την συνθετική φαντασία του καθενός. Ήταν σαν καλλιτεχνικές μονομαχίες.

Μία διάσημη τέτοια μονομαχία ήταν εκείνη ανάμεσα σε δύο πολύ σπουδαίους και ταλαντούχους πιανίστες και συνθέτες: τον Φρανς Λιστ και τον Σίγισμοντ Τάλμπεργκ.

Franz Liszt

Sigismund Thalberg

Ο πρώτος ανταγωνισμός άρχισε το 1836 όταν ο Λιστ έγραψε μια κριτική για την τελευταία συναυλία του Τάλμπεργκ στο Παρίσι. Αν και ήταν φιλική, γίνονταν κάποιοι δηκτικοί υπαινιγμοί στον τύπο κατά διαστήματα, πιο συχνά από τον Λιστ. Οι συναντήσεις των δύο πιανιστών ήταν συχνές κι εγκάρδιες ενώ ο Λιστ ήταν φιλοξενούμενος στο σπίτι του Τάλμπεργκ στην Βιέννη την άνοιξη του 1838.

Την άνοιξη του 1837 πολλοί Ιταλοί πρόσφυγες κατέφθασαν στο Παρίσι. Η Ιταλίδα πριγκίπισσα Cristina Belgiojoso διοργάνωσε μια φιλανθρωπική συναυλία για τους Ιταλούς πρόσφυγες στο σαλόνι της στο Παρίσι. Πολλοί μουσικοί έπαιξαν, αλλά το κέντρο του ενδιαφέροντος της βραδιάς ήταν η αναμέτρηση του Λιστ και του Τάλμπεργκ. Κατέληξε " Η Μονομαχία του Αιώνα" ανάμεσα στους δύο γίγαντες του πιάνου. 

Το πρόγραμμα ανακοινώθηκε στις 26 Μαρτίου. Οι γνώμες και οι πηγές διαφέρουν. Κάποιοι λένε ότι ο Λιστ άρχισε με το  “Grand Gallop Chromatique” κι ο Τάλμπεργκ απάντησε με την "Φαντασία και Παραλλαγές στην Νόρμα του Μπελλίνι".  Ο Harold C Schonberg αναφέρει ότι ο Λιστ έπαιξε την "Niobe Fantasia" ενώ ο Τάλμπεργκ την "Moses Fantasia". Ο Αμερικανός πιανίστας Steven Mayer στην δική του αναπαράσταση της μονομαχίας με την δισκογραφική εταιρεία ASV υποθέτει τα παρακάτω έργα:

Τάλμπεργκ

Divertimento σε αγαπημένα θέματα του Ροσίνι, Op. 18 “Les Soirées Musica”
Fantasia στον Εθνικό Ύμνο της Αγγλίας “God Save the Queen”, Op. 27

Thalberg: Fantasia on 'God Save the Queen', op 27 (Steven Mayer, pianist)

Λιστ:

Divertissement sur la cavatine “I tuoi frequenti palpiti” by Pacini, S. 419
Μεταγραφή  of Konzertstück in F minor by Weber
Harmonies poétiques et réligieuses, S. 173 no 3, Bénédiction de Dieu dans la solitude

Liszt: 10 Harmonies poétiques et religieuses, S.173 - 3. Bénédiction de Dieu dans la solitude

Η σκηνή της μονομαχίας του 1837 από την ταινία "Οι Έρωτες του Λιστ"

Liszt v Thalberg: the duel of 1837 (Hungarian, with subtitles)

Για φινάλε της βραδιάς  έπαιξαν από μια καινούργια σύνθεση ο καθένας που δεν είχε ανακοινωθεί στο πρόγραμμα νωρίτερα. Θεωρείται ότι ο Λιστ έπαιξε μια μεταγραφή του Meyerbeer “Reminiscences de Robert le Diable”

Franz Liszt - Reminiscences De Robert Le Diable 

Ενώ  ο Τάλμπεργκ τελείωσε το πρόγραμμά του με την νέα του σύνθεση "Fantasy" Op. 33 βασισμένη στην όπερα του Ροσσίνι "Ο Μωυσής στην Αίγυπτο"

Sigismund Thalberg - Fantasy on Moise by Rossini op 33

Ο κριτικός Jules Janin, μαζί με πολλούς άλλους μουσικολόγους και ιστορικούς χαρακτήρισε την μονομαχία σαν "ισοπαλία". Σημείωσε τα παρακάτω:

"Ποτέ δεν είχε ο Λίστ περισσότερο έλεγχο, δεν ήταν περισσότερο αεικίνητος, με περισσότερο πάθος. Ποτέ δεν είχε παίξει ο Τάλμπεργκ με περισσότερη ζωντάνια κι ευαισθησία... έτσι, δύο νικητές και κανείς ηττημένος!"

H δε γνώμη της πριγκίπισσας Cristina Belgiojoso ήταν: "Ο Τάλμπερ είναι ο πρώτος πιανίστας του κόσμου - Ο Λιστ είναι μοναδικός"

Το 2001 ανακαλύφθηκε το πιάνο της μονομαχίας σε μια οικία στο Μαϊάμι της Φλώριδα

Erard Grand 1834: Thalberg-Liszt

O τρόπος που έπαιξε ο Τάλμπεργκ ήταν πιθανώς ακριβώς αντίθετος από αυτόν του Λιστ. Η παράσταση του Λιστ ήταν γεμάτη συναισθήματα και δραματικές κινήσεις που γίνονταν ακόμη πιο δυναμικές από το τίναγμα των ξανθών μαλλιών του και την ανεμοστροβολική κίνηση των χεριών του. Ο Τάλμπεργκ από την άλλη μεριά ήταν συγκρατημένος και μόλις κινείτο στην καρέκλα του - ενώ κι οι δύο έπαιξαν εξίσου πολύπλοκα και απαιτητικά έργα. Αποκαλούσαν τον Λιστ  "φονιά του πιάνου". Ήταν ικανός να καταστρέψει ένα όργανο αδύναμης κατασκευής με τα τρομακτικά του χτυπήματα στα πλήκτρα. Αλλά ο Τάλμπεργκ είχε τις δικές του δεξιότητες, επίσης, που ήταν παντελώς άγνωστες στον Λιστ πριν την κρίσιμη συναυλία. Είχε έναν μοναδικό τρόπο  χρήσης των πεντάλ αλλά και της απαράμιλλης "τεχνικής του αντίχειρα".  Η κύρια μελωδία στις μεσαίες νότες του πιάνου παιζόταν εναλλακτικά κι από τους δύο αντίχειρες, ενώ και τα δύο χέρια διέτρεχαν με γρήγορα αρπίσματα όλο το εύρος των πλήκτρων παράγοντας εξαιρετικά λεπτεπίλετες και ρομαντικές μελωδίες. 

 

*O Nils Frahm είναι Γερμανός συνθέτης, παραγωγός δίσκων μουσικής και πιανίστας. Γεννήθηκε το 1982. Το 2015 καθιέρωσε την Ημέρα του Πιάνου, τοποθετώντας την στην 88η μέρα του έτους λόγω των 88 πλήκτρων του οργάνου.