Γουέρντσγουερθ, Πρελούδιο

 William Wordsworth. Πρελούδιο 

Ο William Wordsworth (7/4/1770 – 23/4/1850) ήταν ένας από τους κορυφαίους Άγγλους ποιητές του Ρομαντισμού, γνωστός για την αγάπη του προς τη φύση και την εξερεύνηση της ανθρώπινης συνείδησης μέσω της ποίησης. Ο Wordsworth πίστευε ότι η φύση είναι πηγή σοφίας και πνευματικής αναγέννησης. Η ποίησή του δεν εξυμνεί μόνο το φυσικό τοπίο αλλά και την εσωτερική εργασία του νου, όπως φαίνεται στο «Πρελούδιο». Ήταν βαθιά επηρεασμένος από την εμπειρία του στο Lake District, όπου μεγάλωσε.

To πορτραίτο του ποιητή είναι από τον ζωγράφο Benjamin Robert Haydon και βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη Πορτραίτων.

Το έργο "Πρελούδιο" είναι το σπουδαιότερο έργο του ποιητή, ημιαυτοβιογραφικό, το οποίο αναθεώρησε αρκετές φορές στην ζωή του και τον τίτλο του τον έδωσε η σύζυγός του Μαίρη όταν δημοσιεύτηκε το 1850, τρεις μήνες μετά τον θάνατό του.

Απόσπασμα απ' το "Πρελούδιο" Βιβλίο Ι του Γουίλιαμ Γουέρντσγουερθ (William Wordsworth) που γεννήθηκε στις 7 Απριλίου 1770 και θεωρείται μαζί με τον Κόλεριτζ ως ιδρυτής της Ρομαντικής Ποίησης στην Αγγλία.

[...]

Το μυαλό του Ανθρώπου είναι πλασμένο όπως η αναπνοή
κι η αρμονία της μουσικής. Υπάρχει μια σκοτεινή,
αόρατη τέχνη που συμφιλιώνει
τα ασύμφωνα στοιχεία, και τα κινεί
σε μια ενιαία κοινωνία. Ω εμένα! που όλα
οι τρόμοι, όλες οι πρώιμες δυστυχίες,
οι λύπες, οι ταραχές, οι εξαντλήσεις, που όλες
οι σκέψεις και τα αισθήματα που χύθηκαν
μέσα στο νου μου, να έχουν συνθέσει
την ήρεμη ύπαρξη που είναι δική μου όταν
είμαι άξιος του εαυτού μου! Δόξα ως το τέλος!

[...]

(Η  ελεύθερη μετάφραση είναι δική μου)

Το αγγλικό κείμενο

[...]

The mind of Man is fram'd even like the breath
And harmony of music. There is a dark
Invisible workmanship that reconciles
Discordant elements, and makes them move
In one society. Ah me! that all
The terrors, all the early miseries
Regrets, vexations, lassitudes, that all
The thoughts and feelings which have been infus'd
Into my mind, should ever have made up
The calm existence that is mine when I
Am worthy of myself! Praise to the end!

[...]

Αυτό το απόσπασμα είναι βαθιά υπαρξιακό και φιλοσοφικό. Ο Wordsworth εξετάζει πώς η ανθρώπινη συνείδηση, παρά τις αντιφάσεις και τις οδύνες της, μπορεί να φτάσει σε μια κατάσταση εσωτερικής γαλήνης και αρμονίας.

Η σύγκριση με την αναπνοή και τη μουσική υποδηλώνει ότι ο νους δεν είναι μηχανιστικός αλλά οργανικός, ρυθμικός, και βαθιά συνδεδεμένος με το αισθητικό και το πνευματικό.

Η «σκοτεινή, αόρατη τέχνη» είναι μια μεταφορά για την εσωτερική διεργασία που μετατρέπει το χάος της εμπειρίας σε ενότητα και νόημα.

Η φράση «όταν είμαι άξιος του εαυτού μου» δείχνει ότι η γαλήνη δεν είναι δεδομένη· είναι αποτέλεσμα εσωτερικής εργασίας και αυτογνωσίας.

Το «Praise to the end!» είναι μια έκρηξη ευγνωμοσύνης για αυτή τη δυνατότητα συμφιλίωσης και πνευματικής ολοκλήρωσης.

Το «Πρελούδιο» ως πνευματική αυτοβιογραφία

Ολόκληρο το ποίημα είναι μια εξερεύνηση της εσωτερικής ανάπτυξης του ποιητή, από την παιδική ηλικία έως την ωριμότητα. Δεν είναι απλώς μια αφήγηση γεγονότων, αλλά μια χαρτογράφηση της εξέλιξης της συνείδησης, της φαντασίας και της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, την κοινωνία και τον εαυτό του.
Το απόσπασμα  ανήκει σε μια στιγμή αυτοαναστοχασμού, όπου ο Wordsworth αναγνωρίζει ότι η πνευματική του γαλήνη δεν είναι αποτέλεσμα εξωτερικών συνθηκών, αλλά μια εσωτερική συμφιλίωση των αντιφατικών εμπειριών του.

Richard Wilson. πίνακας εμπνευσμένος από το ποίημα

  Επιλέγω το Nimrod του συμπατριώτη του Elgar από την σύνθεση Enigma variations να συνοδεύσει αυτό το εξαιρετικό απόσπασμα του "Πρελούδιου". Το απόσπασμα του Wordsworth μιλά για την εσωτερική συμφιλίωση, την αόρατη εργασία του νου, και την ήρεμη ύπαρξη που επιτυγχάνεται όταν ο άνθρωπος είναι «άξιος του εαυτού του». Το Nimrod αποδίδει αυτή την πνευματική ανάταση με μουσική που ανεβαίνει αργά, με ευγένεια και μεγαλείο, σαν να αναπνέει ο νους.

                            

                                          Edward Elgar - Enigma Variations, Op.36: IX. (Nimrod)

Δυτικός Άνεμος

 Δυτικός Άνεμος

Το ποίημα Δυτικός Άνεμος είναι ένα σύντομο αγγλικό λυρικό ποίημα από τον 15ο ή 16ο αιώνα, γραμμένο σε πρώιμη μορφή της αγγλικής γλώσσας.

Οι στίχοι του ποιήματος όπως εμφανίζονται στην μοναδική πηγή, Royal Appendix 58,
γραμμένο μεταξύ 1507 –  1547. (φωτογραφία από Early Music Muse) 

Westron wynde when wyll thow blow
the smalle rayne downe can Rayne
Cryst yf my love were in my Armys
And I yn my bed Agayne.

Δυτικέ άνεμε, πότε θα φυσήξεις
να πέσει η μικρή βροχή;
Χριστέ, αν η αγάπη μου ήταν στην αγκαλιά μου
κι εγώ ξανά στο κρεβάτι μου.

(μετάφραση δική μου με την βοήθεια google translate)

To συγκεκριμένο ποίημα, είναι  ένα από τα πιο γνωστά ανώνυμα αγγλικά λυρικά ποιήματα της πρώιμης νεότερης περιόδου. Χρησιμοποιείται η μεσαιωνική αγγλική, με ορθογραφία που αντικατοπτρίζει την εποχή.Το ποίημα εκφράζει μια βαθιά επιθυμία για επιστροφή στην οικειότητα και την αγάπη, μέσα από την εικόνα της φύσης (άνεμος, βροχή) και την προσευχή στον Χριστό.
Η αναφορά στον δυτικό άνεμο (Westron wynde) είναι συμβολική: ο δυτικός άνεμος θεωρείται ήπιος και ευεργετικός στην αγγλική παράδοση, και εδώ λειτουργεί ως μεταφορά για την ελπίδα και την αλλαγή.
Η τελευταία στροφή είναι γεμάτη νοσταλγία και λαχτάρα για την αγαπημένη και την άνεση του σπιτιού.

Η μεσαιωνική και η αναγεννησιακή λογοτεχνία είναι γεμάτες αναφορές στην κλασική ρωμαϊκή και ελληνική κουλτούρα και τη συμβολική της γλώσσα. Η προσωποποίηση του “δυτικού ανέμου” στη ελληνική μυθολογία ήταν ο Ζέφυρος, ο κομιστής των απαλών αέρηδων

Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος ερωτικής προσευχής, που συνδυάζει τον πόθο με τη θρησκευτική επίκληση.

Aς ακούσουμε το μεσαιωνικό λαϊκό τραγούδι

                                                           Westron Wynde - Anon c.1350

Tο ποίημα "Westron Wynde" έχει μελοποιηθεί και μάλιστα αποτέλεσε βάση για σημαντικά μουσικά έργα της Αναγέννησης.

Το "Westron Wynde" είναι ένα σύντομο λυρικό τραγούδι του 16ου αιώνα, και η μελωδία του χρησιμοποιήθηκε ως cantus firmus (σταθερή μελωδική γραμμή) σε λειτουργίες από τρεις σπουδαίους Άγγλους συνθέτες της Αναγέννησης: John Taverner, Christopher Tye και John Sheppard

Το γεγονός ότι ένα τόσο σύντομο ποίημα με μόλις τέσσερις στίχους ενέπνευσε τόσο πλούσια μουσική δημιουργία δείχνει τη δύναμη της συναισθηματικής του έκφρασης και της μελωδικής του απλότητας.

Ο μουσικολόγος Ian Pittaway έχει παρουσιάσει μια σύγχρονη εκτέλεση του τραγουδιού με αναγεννησιακή άρπα (bray harp), βασισμένη σε αρχές της εποχής

                                                  Westron wynde, c. 1520, bray harp

Το τραγούδι έχει επηρεάσει όχι μόνο την εκκλησιαστική μουσική αλλά και τη λαϊκή και έντεχνη μουσική του 20ού αιώνα, με διάφορες διασκευές και αναφορές

                                              Westron Wynde (Trad. arr. John Renbourn)

Η Σιωπή του Κόσμου πριν τον Μπαχ

 

Ο Σουηδός συγγραφέας και ποιητής Lars Gustafsson (1936–2016) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φωνές της Σουηδίας. Αν και γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματά του, η ποιητική του παραγωγή είναι εξίσου εντυπωσιακή.

Lars Gustafsson (από το διαδίκτυο)

Σπουδαία θέση ανάμεσα στα ποιήματά του κατέχει και το ποίημα "The Silence of the World Before Bach" (Η σιωπή του κόσμου πριν τον Μπαχ)

Η σιωπή του κόσμου πριν τον Μπαχ

Θα πρέπει να υπήρχε κάποτε ένας κόσμος
πριν την Τρίο Σονάτα σε Ρε,
πριν την Παρτίτα σε Λα ελάσσονα—
μα πώς ήταν άραγε εκείνος ο κόσμος;

Μια Ευρώπη με χώρους αμέτοχους,
σιωπηλούς, όργανα άγνωστα, ανέγγιχτα,
όπου το «Μουσικό Αφιέρωμα» και το «Καλά Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο»
δεν είχαν ποτέ διατρέξει πληκτρολόγιο.

Εκκλησίες μοναχικές, απομακρυσμένες,
όπου η σοπράνο φωνή του Πάθους του Πάσχα
δεν είχε ποτέ, με ανήμπορη αγάπη,
τυλιχτεί γύρω απ’ τις απαλές κινήσεις του φλάουτου.

Τοπία γαλήνια, απλωμένα,
όπου μόνο γέροι ξυλοκόποι ακούγονται με τα τσεκούρια τους,
ο υγιής ήχος δυνατών σκύλων τον χειμώνα,
και – σαν καμπάνα – πατίνια που δαγκώνουν τον κρυστάλλινο πάγο.

Χελιδόνια που στροβιλίζονται στον καλοκαιρινό αέρα,
το κοχύλι που το παιδί κρατά στο αυτί του— 
και πουθενά Μπαχ, πουθενά Μπαχ.
Η παγωμένη σιωπή του κόσμου πριν τον Μπαχ.

(μετάφραση δική μου από το αγγλική του John Irons, που ακολουθεί)

[The silence of the world before Bach
There must have been existed a world before
the Trio Sonata in D, a world before the A minor Partita
but what was that world like?

A Europe of large unresonating spaces
everywhere unknowing instruments,
where "Musikalisches Opfer" and "Wohltemperiertes Klavier"
had never passed over a keyboard.

Lonely remote churches
where the soprano voice of the Easter Passion
had never in helpless love twined itself round
he gentler movements of the flute,

gentle expanses of landscape
where only old woodcutters are heard with their axes
the healthy sound of strong dogs in winter
and – like a bell – skates biting into glassy ice;

the swallows swirling in the summer air
the shell that the child listens to
and nowhere Bach nowhere Bach
skating silence of the world before Bach]

-- Lars Gustafsson (1936-2016), "Selected Poems", 2015

Ο τίτλος και το περιεχόμενο του ποιήματος υποδηλώνουν ότι η μουσική του Μπαχ δεν είναι απλώς ήχος, αλλά μια κοσμογονική δύναμη που φέρνει τάξη, αρμονία και βάθος στην ανθρώπινη εμπειρία. Πριν από αυτήν, ο κόσμος ήταν σιωπηλός, σχεδόν αδιαμόρφωτος.

O J.S. Bach και κάποιο τμήμα χειρογράφου του με την υπογραφή του

                                                          (από το διαδίκτυο) 

Οι συνθέσεις του Μπαχ που προτείνει ο ποιητής δεν είναι τυχαίες. Ας  δούμε τις δύο πρώτες που αναφέρονται.

1. Τρίο Σονάτα σε Ρε μείζονα, BWV 1060

Η Τρίο Σονάτα BWV 1060 είναι γνωστή κυρίως ως Κοντσέρτο για Όμποε και Βιολί σε Ρε ελάσσονα, και έχει ανασυντεθεί από χειρόγραφα του Μπαχ. Το έργο αυτό χαρακτηρίζεται από διάλογο μεταξύ των σόλο οργάνων, ρυθμική ενέργεια και λυρική ευαισθησία, στοιχεία που ταιριάζουν απόλυτα με την ατμόσφαιρα του ποιήματος.

2. Παρτίτα σε Λα ελάσσονα, BWV 827

Πιο εσωστρεφής, μελαγχολική, σχεδόν στοχαστική. Ταιριάζει με τις εικόνες του ποιήματος: μοναχικές εκκλησίες, χελιδόνια, παγωμένα τοπία. Η ελάσσονα τονικότητα ενισχύει την αίσθηση απουσίας και προσμονής.

Ρίχαρντ Στράους: Θάνατος και Εξαΰλωση

 Richard Strauss - Tod und Verklärung {Death and Transfiguration}

Σε ένα γράμμα προς τον φίλο του Friedrich von Hausegger το 1894 ο Richard Strauss εξήγησε την ιδέα του Tod und Verklärung (Θάνατος κι Εξαΰλωση)

O R. Strauss το 1888 όταν άρχισε να συνθέτει το έργο

« Ήταν πριν από έξι χρόνια, όταν μου ήρθε η ιδέα να γράψω ένα Συμφωνικό Ποίημα που να περιγράφει τις τελευταίες ώρες ενός ανθρώπου, ο οποίος είχε αγωνιστεί για τα υψηλότερα ιδανικά. Ο άρρωστος άνθρωπος βρίσκεται στο κρεβάτι με βαριά κι ακανόνιστη αναπνοή την ώρα που κοιμάται. Βλέπει φιλικά όνειρα που του φέρνουν ένα χαμόγελο παρ’ όλο που υποφέρει. Ο ύπνος γου γίνεται πιο ελαφρύς και ξυπνά. Αφόρητοι πόνοι για μια ακόμη φορά αρχίζουν να τον βασανίζουν κι ο πυρετός τινάζει το σώμα του.

Όταν η κρίση τελειώνει και ο πόνος υποχωρεί, θυμάται την προηγούμενη ζωή του.Τα παιδικά του χρόνια περνάνε μπροστά στα μάτια του. Η νεότητά του με τους αγώνες και τα πάθη της και, στη συνέχεια, ενώ οι πόνοι επιστρέφουν, του εμφανίζεται ο στόχος του ταξιδιού της ζωής του, η ιδέα, το ιδανικό που προσπάθησε να ενσαρκώσει, αλλά που δεν ήταν σε θέση να τελειοποιήσει, διότι δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί τέτοια τελειότητα από κανέναν άνθρωπο. Η μοιραία ώρα φτάνει. Η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα του, να ανακαλύψει το αιώνιο σύμπαν και την μαγευτική υλοποίηση του ιδανικού που δεν θα μπορούσε να εκπληρωθεί εδώ κάτω. »

Όταν ολοκλήρωσε την μουσική, ο Strauss ζήτησε από τον φίλο και επαγγελματικό του συνεργάτη, Alexander von Ritter, να συνθέσει ένα επεξηγηματικό ποίημα ως επέκταση του σκίτσου που του δόθηκε από τον Strauss. Αυτό το ποίημα δημοσιεύεται μαζί με τις νότες, και συνήθως περιλαμβάνεται στα προγράμματα συναυλιών προς όφελος του ακροατή. Ο Θάνατος κι η Εαξΰλωση χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα, που παίζονται χωρίς διακοπή, έκαστο των οποίων αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του ποιήματος. 

Παρακάτω δίδεται σε περίληψη το ποίημα του Alexander von Ritter όπως σκιαγραφείται στα τέσσερα μέρη του έργου και αμέσως μετά στα εισαγωγικά ένα αντιπροσωπευτικό απόσπασμα του ποιήματος.

I. Largo - Ασθένεια και Αγωνία 00:00
 Σε ένα μικρό γυμνό δωμάτιο, αμυδρά φωτισμένο από ένα μισοκαμμένο κερί, ένας άρρωστος άνθρωπος βρίσκεται στο κρεβάτι του. Εξαντλημένος από μια βίαιη μάχη με το θάνατο, κοιμάται. Στην ησυχία του δωματίου, σαν προμήνυμα για τον επικείμενο θάνατο, μόνο η ησυχία ενός ρολογιού ακούγεται. Ένα μελαγχολικό χαμόγελο φωτίζει το χλωμό πρόσωπο του ανήμπορου ανθρώπου: μήπως ονειρεύεται την χρυσή παιδική του ηλικία καθώς βρίσκεται ο ίδιος στα σύνορα της ζωής; 

«Το στήθος μου καίει, η ανάσα μου βαραίνει. Σκιές σέρνονται γύρω μου, και κάθε χτύπος της καρδιάς είναι σαν σφυρί που με χτυπά. Η ζωή μου ξεγλιστρά σαν νερό ανάμεσα στα δάχτυλα.»

Αντιπροσωπεύει την έναρξη του έργου, με σκοτεινές αρμονίες και την αίσθηση της σωματικής κατάρρευσης.

II. Allegro molto agitato - Αναμνήσεις της ζωής 05:24
Όμως ο θάνατος του χορηγεί λίγο ύπνο ή λίγη ώρα για όνειρα. Κουνάει το θήραμά του, βάναυσα να ξεκινήσει τη μάχη εκ νέου. Η ώθηση γιανα ζήσει, η δύναμη του θανάτου! Τι τρομακτική πάλη! Ούτε κερδίζει τη νίκη και για μια ακόμη φορά βασιλεύει η σιωπή. 

«Θυμάμαι το φως του πρωινού, το γέλιο των παιδιών, τις νότες που κάποτε έγραψα με πάθος. Η ψυχή μου περιπλανιέται σε περασμένες χαρές, σαν να τις ζει ξανά.»

Αντιστοιχεί στο λυρικό μέρος όπου η μουσική ανακαλεί στιγμές ευτυχίας και δημιουργίας.

III. Meno Mosso, ma Semper alla breve - Μάχη με τον θάνατο 09:09

Εξαντλημένος από τη μάχη, άγρυπνος, όπως σε ένα παραλήρημα, ο άρρωστος άνθρωπος βλέπει τώρα μπροστά του το πέρασμα της ζωής του βήμα προς βήμα, σκηνή με σκηνή. Πρώτον, η ρόδινη αυγή της παιδικής ηλικίας, ακτινοβόλα, αθώα. Μετά τα επιθετικά παιχνίδια του αγοριού, τον έλεγχο, την οικοδόμηση της δύναμης- και έτσι ωριμάζοντας για τις μάχες του ανδρισμού, να προσπαθεί με φλογερό πάθος για τους υψηλότερους στόχους της ζωής: να μεταμορφώσει όλα αυτά του φαίνεται να είναι  ο πιο ευγενής σκοπός, δίνοντας ακόμα πιο εξυψωμένη μορφή, αυτό από μόνο του έχει υπάρξει ο υψηλότερος στόχος ολόκληρης της ύπαρξης του. Ψυχρά, περιφρονητικά, ο κόσμος του ύψωσε το ένα εμπόδιο μετά το άλλο στον δρόμο του. Όταν ο ίδιος πίστευε πως ήταν κοντά στο στόχο του, μια βροντερή φωνή φώναξε: “Αλτ!” Αλλά μια φωνή μέσα του ακόμα τον κάλεσε ουρλιάζοντας: “Κάνε κάθε εμπόδιο μια νέα βαθμίδα στην ανοδική σου πορεία.” Απτόητος ο ίδιος ακολούθησε την εξυψωμένη αναζήτηση. Ακόμα στην επιθανάτια αγωνία του επιδιώκει τον άφθαστο στόχο της αδιάκοπης επιδίωξης του, το επιδιώκει, αλλά δυστυχώς, ακόμα μάταια. Αν και αυτό πλησιάζει, σαφέστερο, μεγαλειώδες, ποτέ δεν μπορεί να κατανοηθεί ολόκληρο ή να τελειοποιηθεί στην ψυχή του. Η τελευταία σιδερένια καμπάνα του θανάτου ηχεί, σπάει τα γήινα καρέ του, και καλύπτει τα μάτια του με την αιώνια νύχτα. 

«Όχι ακόμα! Η φλόγα μου δεν έχει σβήσει! Αντιστέκομαι, παλεύω, φωνάζω στη σιωπή. Μα ο θάνατος πλησιάζει, αμείλικτος, σαν κύμα που δεν σταματά.»

Εδώ η μουσική κορυφώνεται με δραματική ένταση, αποτυπώνοντας την εσωτερική πάλη.

IV. Moderato -  Εξαΰλωση 17:09
Αλλά από τις ατελείωτες σφαίρες του ουράνιου χώρου μια πανίσχυρη ηχώ επιστρέφει για να του φέρει ό, τι λαχταρούσε εδώ κάτω και αναζητούσε μάταια:. λύτρωση, μεταμόρφωση 

«Και τότε... σιγή. Το σκοτάδι διαλύεται. Ένα φως με καλεί, καθαρό και αιώνιο. Δεν υπάρχει πόνος, μόνο ανάταση. Η ψυχή μου πετά, ελεύθερη, προς την αλήθεια.»

Το φινάλε του έργου είναι γεμάτο φως και πνευματική ανάταση, με ένα από τα πιο συγκινητικά μουσικά θέματα του Στράους.

Richard Strauss : Tod und Verklärung 

Οι πληροφορίες είναι από πρόγραμμα κάποιας συναυλίας που ψάχνοντας βρήκα στο διαδίκτυο. Δεν αναφέρεται ούτε το όνομα του γράφοντος, ούτε που ή πότε έγινε η συναυλία. Η μετάφραση από τα αγγλικά είναι δική μου.