DVORAK: Cypresses

 Τα δώδεκα κομμάτια Cypresses (Κυπαρίσσια) για κουαρτέτο εγχόρδων Β.152 προέρχονται από τα 18 ερωτικά τραγούδια για φωνή και πιάνο που γράφηκαν απ’ τον Ντβόρζακ σε μια περίοδο 17 ημερών. Η πηγή των Cypresses ήταν ο ανεκπλήρωτος έρωτας. Το 1865 η Josefina Ermakova, μια 16χρονη ηθοποιός ήταν μαθήτρια του Ντβόρζακ (1841 – 1907). Την ερωτεύθηκε παράφορα αλλά δεν κέρδισε την ανταπόκρισή της. Ο Ντβόρζακ ξεπέρασε το επεισόδιο, βέβαια, αλλά εκείνο τον καιρό έθαψε την λύπη του στην ερωτική ποίηση του Gustav Pfleger-Moravsky, Cypresses: A Collection of Lyric and Epic Poems. (Kυπαρίσσια: Συλλογή από Λυρικά κι Επικά Ποιήματα). Τα τραγούδια γράφηκαν όταν ο Ντβόρζακ ήταν 24 ετών. 

Κυπαρίσσια: Βαν Γκογκ

Βάζοντας μουσική σ’ αυτά τα 18 ποιήματα της συλλογής του ποιητή, τα Κυπαρίσσια (Cypresses), ο Ντβόρζακ επεχείρησε για πρώτη φορά να συνθέσει μουσική σε ποίηση. Ο Ντβόρζακ ποτέ δεν εξέδωσε αυτά τα τραγούδια στην αρχική τους μορφή αλλά το υλικό αρκετών απ’ αυτά ενυπάρχει στις πρώτες δυο συμφωνίες του, στις όπερές του αλλά και σ’ άλλα φωνητικά έργα.  Η πιο εκτεταμένη προσαρμογή ήταν η διασκευή  12 από αυτά τα τραγούδια για κουαρτέτο εγχόρδων το 1887, μετονομάζοντας τον κύκλο "Βραδυνά Τραγούδια"  και αργότερα "Ηχώ των Τραγουδιών".  Τα μέρη ήταν υπέροχα όμως ο συνθέτης δεν κατάφερε να προκαλέσει το ενδιαφέρον του εκδότη του σαν μια ακολουθία μικρών κομματιών για κουαρτέτο εγχόρδων. 

 Το έργο "χάθηκε" γι’ αρκετά χρόνια μετά τον θάνατο του Ντβόρζακ, ώσπου ο μαθητής και σύζυγος της κόρης του, ο Joseph Suk, το έφερε στην επιφάνεια και ξαναδούλεψε εκτεταμένα δέκα απ’ τα τραγούδια. Τελικά, το 1957 οι αρχικές μεταγραφές των Cypresses για κουαρτέτο εγχόρδων δημοσιεύθηκαν πλήρεις. Στα περισσότερα μέρη, το πρώτο βιολί επέχει την θέση που ήταν αρχικά γραμμένη για την φωνή. 

Στα άλλα μέρη ο Ντβόρζακ (μέχρι το 1887 υπήρξε κορυφαίος της μουσικής δωματίου)  υφαίνει απρόσκοπτα  την μουσική των εγχόρδων. Όπως ο σχολιάζει ο Otakar Sourek (αυθεντία στην μουσική δωματίου του Ντβόρζακ):

"Δεν είναι απαραίτητο να αναλύσουμε την θεματική δομή αυτών κομματιών-μινιατούρων...Είναι απλές μορφές τραγουδιών, με ήρεμο φωνητικό χαρακτήρα, βασισμένες σε μια κύρια θεματική ιδέα, που η μορφή τους εξελίσσεται φυσικά απ’ την γραμμή και το ύφος των λέξεων στα οποία είναι δομημένη και όχι σε συμφωνία μ’ οποιεσδήποτε αμιγώς μουσικές αρχές σύνθεσης. Είναι, όμως, αναμφισβήτητα κομμάτια της αληθινής χάρης και μοναδικότητας του Ντβόρζακ."

Τα κομμάτια αυτά είναι εξαιρετικές εκφράσεις της αγάπης και της προσμονής, της αισιοδοξίας και της παραίτησης, που μας θυμίζουν πόσο μελωδικά προικισμένος ήταν, ένα θεϊκό δώρο που είχε ο Ντβόρζακ και που τόσο θαύμαζε ο Μπραμς.

 Θα παραθέσω τα υπέροχα αυτά κουαρτέτα με το αντίστοιχο ποίημα, (σε όσα βρήκα) απ’ το οποίο εμπνεύσθηκε το τραγούδι. Η ελεύθερη απόδοση από την Αγγλική μετάφραση είναι δική μου.

1. Το ξέρω στις γλυκιές ματιές σου

A. Dvořák Cypresses No.1

***

2.     Σε πολλούς κατοικεί ο θάνατος της καρδιάς

A. Dvořák Cypresses No.2

Σε πολλούς κατοικεί ο θάνατος της καρδιάς
Σαν σε μια σκοτεινή έρημο
Σε μια τέτοια καρδιά, υπάρχει μόνο χώρος
Για θλίψη και αρρώστια

Μπαίνει η φλεγόμενη αγάπη

Μέσα στην καρδιά, να την παραπλανήσει,

Η λυπημένη καρδιά μαραζώνει

Και νομίζει ότι είναι ερωτευμένη.

Σ' αυτή τη γλυκιά κατάσταση,

Την κατάσταση του παραδείσου

Η πεθαμένη καρδιά ξαναζωντανεύει

Και τραγουδά, τραγουδά το παλιό της τραγουδάκι.

*** 

3. Στην γλυκιά δύναμη των ματιών σου

A. Dvořák Cypresses No.3

Ευχαρίστως θα χανόμουν

Στην γλυκιά δύναμη των ματιών σου

Αν δεν με ξαναζωντάνευε

Το όμορφο χαμόγελό σου

Θα διάλεγα πάντα ευχαρίστως αυτό τον γλυκό θάνατο

Με αυτή την αγάπη στο στήθος μου:

Αλλά μόνο αν ήξερα ότι τα γλυκά σου χείλη

Θα με ξυπνούσαν από την ανάπαυσή μου 

***

4. Αχ, η αγάπη μας δεν ανθίζει

A. Dvořák Cypresses No.4

Αχ, η αγάπη μας δεν ανθίζει

στην επιθυμητή ευτυχία της .

Και αν άνθιζε, δεν θα διαρκούσε πολύ.

Γιατί ένα δάκρυ κλέβει παθιασμένα φιλιά; 

Γιατί, ενώ είμαι ερωτευμένος μ' αγκαλιάζει αυτό το άγχος;

Αχ, πικρός είναι ο χωρισμός εκεί που η ελπίδα ακόμη ζεί

Γιατί η κρδιά ξέρει ότι η ελπίδα σύντομα θα χαθεί. 

***

5. Εδώ αναζητώ το αγαπημένο γράμμα σου

A. Dvořák Cypresses No.5

***

6. Ω, χρυσό αγαπημένο ρόδο

A. Dvořák Cypresses No.6

***

7. Χασομερώ στο σπίτι της αγαπημένης μου

A. Dvořák Cypresses No.7

Χασομερώ στο σπίτι της αγαπημένης μου,

Το σπίτι που κάποτε ζούσε η αγάπη.

Ακόμη ματώνω απ' τις πληγές τις αγάπης

Αυτές τις γλυκές πληγές,

που σε αγαπούσα μάταια.

Με καλυμμένα μάτια νιώθω τα βήματά σου να με πλησιάζουν

Ανοίγω τα χέρια μου να σ' αγκαλιάσω

Αλλά μόνο δάκρυα νιώθω στα μάτια μου.

Ω, πού είσαι καλή μου, πού

Δεν έρχεσαι στην αγκαλιά μου;

Θα νιώσω ποτέ ξανά στην καρδιά μου

Την ευτυχία να σε κρατάω;

***

8. Στο δάσος δίπλα στο ποταμάκι

A. Dvořák Cypresses No.8

Στο δάσος δίπλα στο ποταμάκι

Στέκομαι ολομόναχος

Και χαμένος στις σκέψεις μου

Κοιτάζω την δίνη του ρεύματος

Εκεί βλέπω μια παλιά πέτρα

Που πάνω της περνάει το νερό.

Κι αυτη η πέτρα κάτω απ' τα κύματα

Πάντα σηκώνεται και πέφτει.

Η πέτρα πολεμάει τα κύματα,

Και τελικά ανατρέπεται.

Πότε επιτέλους τα κύματα της ζωής

Θα με σαρώσουν απ' αυτόν τον κόσμο;

***

9. Ω εσύ αγαπητή της ψυχής μου

A. Dvořák Cypresses No.9

Ω εσύ αγαπητή της ψυχής μου

Που θα ζεις στην καρδιά μου για πάντα:

Οι σκέψεις μου σε αγκαλιάζουν

Κι ας μας χωρίζει η σκληρή μοίρα.

Ω, αν ήμουν ένας κύκνος που τραγουδάει,

Θα πέταγα σε σένα

Με την τελευταία μου πνοή,

Να σου τραγουδήσω με την καρδιά μου

Αχ, με την τελευταία μου πνοή.

***

10. Εκεί στέκεται ένα αρχαίος βράχος

A. Dvořák Cypresses No.10

  

***

11. Πάνω απ' το τοπίο που κυριαρχείται από ανέμελα όνειρα

A. Dvořák Cypresses No.11

Πάνω απ' το τοπίο που κυριαρχείται από ανέμελα όνειρα

Απλώνεται η καθαρή νύχτα του Μάη.

Απαλά ένα αεράκι περνάει μέσα απ' τα φύλλα,

Από τον ουρανό η ηρεμία κατεβαίνει.

Τα λουλούδια κοιμούνται,

και μέσα από το δάσος

Σαν κρυφή χορωδία

τραγουδάει το ρυάκι.

Η πλούσια φύση στοχάζεται μακάρια,

Τίποτε δεν μένει να φέρει σύγκρουση.

Τα αστέρια μαζεύονται για να φέρουν το φως,

Η γη συγχωνεύεται στην σφαίρα του ουρανού.

Αλλά στην καρδιά μου,

εκεί που κάποτε άνθιζε η ευλογία,

Τώρα μόνο η αρρώστια μένει.

***

12.    Ρωτάς γιατί το τραγούδι μου είναι καταιγίδα

A. Dvořák Cypresses No.12

***

Αν θέλετε να ακούσετε ολόκληρο τον κύκλο για φωνή και πιάνο χωρίς διακοπή αλλά και με ενδείξεις για την χρονική στιγμή που αρχίζει το καθένα  αυτά τα αριστουργήματα, δείτε το παρακάτω βίντεο:

Antonín Dvořák - B 11 Cypresses

Ας ακούσουμε το τελευταίο με τενόρο και πιάνο, πριν μεταγραφεί σε κουαρτέτο.  

Cyprise (Cypresses) , B. 11: No. 18. Ty se ptas proc moje zpevy bouri (You are asking why)

ΠΗΓΕΣ
Wikipedia
earsense

Ζαν Φιλίπ Ραμώ

 Ο Ζαν Φιλίπ Ραμώ (25/9/1683- 12/09/1764) υπήρξε απ’ τους πλέον διάσημους Γάλλους μουσικούς του 18ου αιώνα. Είχε μια καριέρα όσο κανείς άλλος απ’ τους  διαπρεπείς συνθέτες στην ιστορία. Πρακτικά άγνωστος μέχρι την ηλικία των 40 ετών, τράβηξε την προσοχή αρχικά σαν θεωρητικός και αργότερα σαν συνθέτης. Τον περισσότερο χρόνο μέχρι αυτή την περίοδο τον πέρασε στην αφάνεια της Γαλλικής επαρχίας  και δεν εκμυστηρεύθηκε σε κανένα φίλο ούτε και στην γυναίκα του την ίδια λεπτομέρειες απ’ αυτά τα χρόνια.

Jean-Philippe Rameau

Παρήγε τα περισσότερα απ’ τα μουσικά του έργα, απ’ τα οποία και πήρε την φήμη του μεταξύ της ηλικίας των πενήντα και πενήντα έξι ετών. Κατακρίθηκε τότε σαν νεωτεριστής και προσβλήθηκε είκοσι χρόνια αργότερα ακόμη πιο σοβαρά σαν αντιδραστικός. Υπήρξε ευνοημένος της Γαλλικής αυλής και αρκετά ευκατάστατος κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του και παρέμεινε πάντα ένας μοναχικός, φίλερις και αντικοινωνικός άνθρωπος αλλά ένας ευσυνείδητος και ευφυέστατος καλλιτέχνης.

Σπούδασε αρχικά στο κολέγιο των Ιησουιτών στην Ντιζόν. Ύστερα από ένα σύντομο ταξίδι στην Ιταλία, ήταν οργανίστας στην Αβινιόν ως το 1706 και αργότερα μαέστρος παρεκκλησίου στο Κλερμόν –Φεράν.

Έγραψε πολλά έργα οργανικής μουσικής και θεωρίας,  το μεγάλο πάθος του Ραμώ ήταν ωστόσο το θέατρο, αλλά οι ευκαιρίες του ξέφευγαν ως το 1731, όταν συνάντησε τον ιμπρεσάριο Α. Λα Πουπλινιέρ που του ανέθεσε να διευθύνει το ιδιωτικό μουσικό του συγκρότημα, ένα από τα περιφημότερα της Γαλλικής πρωτεύουσας, και λίγο μετά το παρουσίασε στον ίδιο τον Βολταίρο.

Ο Ραμώ δέχθηκε μ’ ενθουσιασμό την πρόταση για μια όπερα. Από την πρώτη ήδη εκείνη εργασία, ο Ραμώ πρότεινε ένα τύπο θεάτρου που, δημουργημένο στην ίδια τυπική δομή του γαλλικού θεάτρου του Λυλί, ξεπερνούσε σιγά σιγά το θεατρικό σχήμα του, χάρη σε μια πιο έντονη δραματική υφή. Στενότατος σε δραματικές μορφές ήταν ο δεσμός ανάμεσα σε παλκοσένικο και δράση, δεσμός που συχνά δεν υπήρχε στην παράδοση της εποχής.

Η νέα αυτή θέση για τη όπερα, που προσδιορίστηκε στη συνέχεια στις όπερες Οι αριστοκρατικές Ινδίες (1735) και Κάστωρ και Πολυδεύκης (1737 αναθεωρήθηκε 1754) προκάλεσε πολεμική ανάμεσα σε οπαδούς του Λυλί και του Ραμώ που έφτασε στο αποκορύφωμά της με την παρουσίαση του Δάρδανου (1739, αναθεωρήθηκε το 1744 και το 1760) και ανάγκασε τον Ραμώ να εγκαταλείψει το θέατρο για μερικά χρόνια. 

Jean-Philippe Rameau - Introduction: «Les Indes Galantes»

Jean-Philippe Rameau: Castor et Pollux (Ouverture)

Jean Philippe Rameau- Opera Dardanus Overture

Η δραματική ένταση της μουσικής του οφείλεται στο ευρύ πεδίο των αρμονιών του, την συχνή χρήση της συγχοδίας ελαττωμένης εβδόμης  (που οι οπαδοί του Λυλί κατήγγειλαν σαν Ιταλική), την συγχορδία με έκτη, την μεγάλη ευρύτητα μετατροπιών που περιέκλειαν τονικότητες με πέντε ή περισσότερες αλλοιώσεις, στοιχεία που απέφευγαν οι σύγχρονοί του. Αδύναμοι να συλλάβουν την πορεία της αρμονίας του, οι σύγχρονοί του αποκαλούσαν τον Ραμώ "οινοπνευματοποιό των συγχορδιών" ένα όνομα, που πέρα από τον μειωτικό υπαινιγμό, παραμένει σε ισχύ μέχρι και σήμερα για τις συγχορδίες της εποχής του Μπαρόκ.

Με την υπέροχη αισθητική του ο Ραμώ κατάφερε την ενορχήστρωση πιο δεξιοτεχνικά απ’ οποιονδήποτε σύγχρονό του. Η σπουδαιότατη λειτουργία των οργάνων φωτίζει όχι μόνο τα συνοδευόμενα ρετσιτατίβα του αλλά ειδικά τις πολυάριθμες προγραμματικές του συμφωνίες και εισαγωγές των οπερών του.. Η χρήση των ακραίων ρυθμικών σχημάτων απ’ τα όργανα της ορχήστρας με την ταυτόχρονη συγκράτηση των φωνητικών τμημάτων προσδίδει στην μουσική του τα πλέον δυναμικά μουσικο – δραματικά αποτελέσματα.

Τα έργα του για κλαβεσέν έχουν λεπτή δομή, ρυθμό, κομψότητα στην λεπτομέρεια και αποτελούνται από πέντε κοντσέρτα το καθένα με τρεις ή τέσσερις κινήσεις, που έχουν περίεργους κι αινιγματικούς τίτλους. 

Rameau Pieces de clavecin en concerts - Premier Concert

 Το έργο του Ραμώ μπορεί να συνοψισθεί σε τρία επίπεδα. Στο ηρωικό, μεγαλειώδες ύφος των πρώτων του οπερών και μπαλέτων, είναι μια αντιπροσωπευτική προσωπικότητα της τελευταίας περιόδου της Μπαρόκ εποχής, συγκρίσιμος με τον Μπαχ και τον Χαίντελ. Οι ηρωικές του χροιές συνοδεύονται πάντα και μερικές φορές υποκαθιστώνται από τα χαρακτηριστικά Γαλλικά στοιχεία της καθαρότητας, της χάρης, της ταπεινότητας και της κομψότητας που τείνουν προς την τοπιακή περιγραφή. Σ’ αυτόν τον τομέα μπορεί να συγκριθεί με τον σύγχρονό του ζωγράφο Βαττώ. Τελικά, υπήρξε και φιλόσοφος όπως και συνθέτης, αναλυτής αλλά και δημιουργός. Εδώ μπορεί να συγκριθεί με τον σύγχρονό του Βολταίρο. Αυτά τα τρία επίπεδα δεν μπορούμε να τα διαχωρίσουμε αν θέλουμε ν’ αντιληφθούμε το έργο του Ραμώ ολοκληρωτικά. Ήταν μια από τις πιο σύνθετες αλλά και γόνιμες μουσικές προσωπικότητες του 18ου αιώνα.

Η καριέρα του Ραμώ στη γη δεν φαντάζει ίσως αξιοζήλευτη γι’ αυτούς που αναζητούν μόνο άμεση ικανοποίηση. Είχε περιόδους ταραχής και υπερέντασης,  επίπονης εργασίας,  διαμάχης και δεν αναδεικνυόταν νικητής πάντα σ’ όλους αυτούς τους αγώνες που ανακατευόταν. Αλλά τον συγκρατούσε πρώτα απ’ όλα η συνείδηση της ευφυίας του και πάνω απ’ όλα η σταθερή συναναστροφή του με τον πιστό του σύντροφο που δεν τον πρόδωσε ποτέ, την μουσική.

Πηγές:

Oxford Music on Line (Grove music on line): Rameau

Julien Tiersot and Theodore Baker:  Rameau, Oxford Journals

A History of Western Music by D.J.Grout & C.V.Palisca

Music in the Baroque Era by M.F.Bukofzer

Πανσέληνος του Σεπτεμβρίου: Της Συγκομιδής

 

Ονομάζεται "Της Συγκομιδής", διότι όπως είναι φανερό συγκεντρώνονται οι καρποί μια και πλησιάζει το τέλος του Καλοκαιριού. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πανσελήνους, η ονομασία "Φεγγάρι της συγκομιδής" δεν αναφέρεται απαραίτητα στο ολόγιομο φεγγάρι του Σεπτεμβρίου, αλλά σε οποιαδήποτε πανσέληνο συμπίπτει πιο κοντά στην φθινοπωρινή ισημερία (22/9/22). Επειδή για το 2022 η πιο κοντινή Πανσέληνος στην ισημερία είναι αυτή του Σεπτεμβρίου, είναι κι αυτή που λαμβάνει τον τίτλο "Της Συγκομιδής". Αν ήταν η Πανσέληνος του Οκτωβρίου (9 Oκτωβρίου) πιο κοντά, τότε η Πανσέληνος του Σεπτεμβρίου θα ονομαζόταν "Του Καλαμποκιού" καθώς αυτή την περίοδο οι ιθαγενείς της Αμερικής συνήθιζαν να θερίζουν το καλαμπόκι τους.

photo:pinterest

 Το Φεγγάρι της Συγκομιδής είναι ιδιαίτερα λαμπρό και ανατέλει αρκετά νωρίς ώστε να μπορούν οι αγρότες να συνεχίσουν την συγκομιδή των καρπών τους και τη νύχτα. Κατά την φθινοπωρινή ισημερία, η μέρα με τη νύχτα έχουν περίπου την ίδια διάρκεια, ενώ πρόκειται και για την ημέρα που ξεκινά και επίσημα το φθινόπωρο στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη.

Στην Κίνα η Πανσέληνος του Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί το Φεστιβάλ του Φθινοπώρου, γνωστό και σαν φεστιβάλ της φεγγαρο-τάρτας (mooncake).  H τάρτα αυτή, είναι κάτι σαν μηλόπιτα, διαμέτρου 10 εκατοστών που η γέμισή της περιέχει πολτό από κόκκινα φασόλια ή από σπόρους λωτού καθώς και κρόκους αυγών πάπιας. To φεστιβάλ διαρκεί τρεις μέρες και συγκεντρώνονται οι οικογένειες για να ευχηθούν ευημερία για το μέλλον . Το φεστιβάλ είναι επίσης διαδεδομένο στην Ταϊβάν, στο Χονγκ Κονγκ, στο Μακάο και στο Βιετνάμ. 

mooncakes

Το Φεγγάρι της Συγκομιδής

Henry Wadsworth Longfellow - 1807-1882

Eίναι το Φεγγάρι της Συγκομιδής! Πάνω σε επιχρυσωμένα πτερύγια

Και σε στέγες χωριών δασωμένων κορυφών

Και σε εναέριες γειτονιές των φωλιών τους

Έρημο, σε  παράθυρα με κουρτίνες

Δωματίων που κοιμούνται παιδιά, σε  δρόμους εξοχικούς

Και σε σε χωράφια θερισμού, αναπαύεται η μυστικιστική του λαμπρότητα!

Έφυγαν τα πουλιά που ήταν οι καλοκαιρινοί επισκέπτες μας,

Με τα τελευταία στάχυα επιστρέφουν οι εργάτες!

Όλα τα πράγματα είναι σύμβολα: τα εξωτερικά θεάματα

Έχουν της Φύσης την εικόνα στο μυαλό τους

Όπως τα λουλούδια κι οι καρποί αλλά κι η πτώση των φύλλων

Τα ωδικά πουλιά μας εγκαταλείπουν στο τέλος του θέρους

Πίσω μένουν μόνο οι άδειες φωλιές 

Κι ανάμεσα στα στάχυα τα τσιρίγματα των ορτυκιών 

(ελεύθερη απόδοση δική μου)

Μια ωραία σύνθεση αφιερωμένη στην Πανσέληνο της Συγκομιδής από την Γιαπωνέζα πιανίστα και συνθέτρια Yukiko Nishimura (γεν. 1967)

Harvest Moon / Yukiko Nishimura

Οι Σκιές του Χρόνου

 

Οι Σκιές του Χρόνου του Γάλλου συνθέτη του 20ού αιώνα Henri Dutilleux (1916 - 2013) εκφράζει κάποιον μελαγχολικό στοχασμό στην απώλεια. Έμπνευση και αφορμή υπήρξε η 50ή επέτειος του τέλους του ΒΠΠ το 1995 και η ανακάλυψη του Ημερολογίου της Άννας Φρανκ αλλά ιδιαίτερα μια ανάμνηση: η απέλαση από τους Ναζί ενός ολόκληρου ορφανοτροφείου Εβραιόπουλων σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ζητήθηκε στον συνθέτη από την Συμφωνική Ορχήστρα της  Βοστώνης να γράψει ένα έργο και ήταν στο μόνο που, μετά από πολλά χρόνια, ο Ντιτιγιέ συμπεριέλαβε κι ένα φωνητικό μέρος. Το έργο ξεδιπλώνεται σε πέντε "ορχηστρικά επεισόδια" με ιδιότυπους τίτλους. Ένα άτιτλο ιντερλούδιο συνδέει τα δύο τελευταία επεισόδια. Αν και διαρκεί μόνο 21 λεπτά όλο το έργο αποπνέει μια συμπυκνωμένη δύναμη δυσανάλογη της διάρκειας του. Είναι  σαν η ικανότητα κάποιου ονειρικού χρόνου να ανατρέπει την ορθολογική μέτρηση του ρολογιού. 

φωτογραφία από Pinterest

Tα πέντε επεισόδια και το Ιντερλούδιο:
Ωρες: Μια μοιρολατρική φανφάρα από τα χάλκινα, με πινελιές  κρουστών και εγχόρδων, που διαγράφει μια συνεχή πτώση. Αυτές οι πυκνές καθοδικές  μουσικές γραμμές επαναλαμβάνονται σε αρκετά κρίσιμα σημεία. Ένα ρολόι σημαίνει το αδυσώπητο βήμα του χρόνου με πληκτική εμμονή. Ακολουθεί ένα συγκρατημένο glissando των βιολιών, ενώ η νότα Λα επαναλαμβάνεται στις τρομπέτες - εκεί που άρχισε το επεισόδιο. Μια σύντομη κόντα υπονοεί μια ψεύτικη στάση καθώς οι τρομπέτες χρησιμοποιούν σουρντίνα.

Η Κακιά Άριελ: Η κίνηση αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα έγχορδα έναντι των καταιγισμών των ξύλινων πνευστών σε ένα scherzo με εμφανώς κακόβουλη διάθεση, απ' το οποίο η Άριελ - παραμόρφωση του λειτουργικού πνεύματος της "Θύελλας" του Σαίξπηρ - φαίνεται να είναι ένας προάγγελος. Η διάθεση αλλάζει δραματικά καθώς ένα πίκολο φλάουτο  οδηγεί με το σόλο του ανάμεσα στα παραπλανητικά παιδικά ηχοχρώματα του γκλόκενσπιλ και του βίμπραφον στην Μνήμη των Σκιών. 

Ο Ντιτιγιέ αποκαλεί αυτό το κεντρικό επεισόδιο την "καρδιά" της παρτιτούρας, πάνω στην οποία αναγράφεται "στην Άννα Φρανκ και σε όλα τα παιδιά, αθώα όλου του κόσμου (1945-1995)".  Αφηγείται μια έμπνευση που είχε όταν έψαχνε για  "ένα ιδιαίτερο χρώμα στην ενορχήστρωση" που να φέρνει σε αντίθεση το ηχόχρωμα των χάλκινων και ξύλινων πνευστών που κυριαρχούσαν στην αρχή του κομματιού. "Άκουσα κάποιες φωνές που έρχονταν από ένα νηπιαγωγείο κοντά στο στούντιό μου". Η παρτιτούρα προσδιορίζει μόνο "τρεις φωνές παιδιού" - τραγουδώντας εναλλάξ σόλο και μαζί. Η φωνή τους επαναλαμβάνει τις απλές φράσεις:

Γιατί εμείς; Γιατί το άστρο; (το κίτρινο άστρο του Δαυίδ)

Η μελωδία υποδηλώνει ένα ύφος της Εγγύς Ανατολής ανακατεμένο με το πνεύμα του Γρηγοριανού μέλους.  Η συγκινητική αμεσότητα εδώ έρχεται σε αντίθεση με τις απειλητικές διαθέσεις σε άλλα σημεία της παρτιτούρας.

Σταδιακά η μουσική όλο και βυθίζεται στις χαμηλότερες περιοχές της ορχήστρας. Το ιντερλούδιο και το επεισόδιο Τα Κύματα του Φωτός κινούνται αργά από τα μπάσα έγχορδα της ορχήστρας μέχρι τα σκαμπρόζικα ξύλινα. ενώ η κυριαρχία του Σολ# αγγίζει τα όρια της εμμονής.  Ο απροσδιόριστος τίτλος του τελικού επεισοδίου Κυρίαρχο Μπλε; επιβεβαιώνεται από τους ασταθείς ρυθμούς με τους οποίους  συνεχίζουν να εμμένουν στις ποικίλες φράσεις του τραγουδιού των παιδιών. Η ανάγκη της παρηγοριάς είναι επείγουσα, όπως σηματοδοτείται από το σόλο της τρομπέτας και τις προσπάθειες του τρομπονιού να πάρουν μια πιο λυρική τροπή. Παρόλα αυτά  το αμείλικτο ρολόι των κρουστών επιστρέφει, αν και σε πιο εξασθενημένη μορφή , καθώς ολόκληρη η ορχήστρα ξεθωριάζει για να καταλήξει σε ένα επαναλαμβανόμενο Ντο#

Henri Dutilleux

Οι Σκιές του Χρόνου είναι ένα αδιαμφισβήτητα συναισθηματικό, ακόμη και οργισμένο έργο και μπορεί κάλλιστα να σταθεί ως η μουσική διαθήκη ενός συνθέτη που, δεν αποτίει μόνο φόρο τιμής στη μοίρα κάποιων ανθρώπων, αλλά είναι και μια ελεγεία για μια ύπαρξη που, μεταξύ σκιάς και φωτός, παραμένει δέσμια του αδιάκοπου ρυθμού του χρόνου.

DUTILLEUX "The Shadows of Time"

ΠΗΓΕΣ
LAPhil
gramophone
jstor

Μάλερ, Τρίτη Συμφωνία

 

Οι Συμφωνίες του Μάλερ (1860 - 1911) είναι τυπικές μετα-Ρομαντικές συνθέσεις, μακράς διάρκειας, πολύπλοκες, προγραμματικές στην φύση τους και απαιτούν τεράστιες ορχήστρες για την εκτέλεσή τους. 

Η τρίτη συμφωνία του είναι η μακροσκελέστερη (περίπου δύο ώρες διάρκεια) και είναι ένας Ύμνος στην Φύση και του Ανθρώπου μέσα σ’ αυτή. Την συμφωνία αυτή την έγραψε μεταξύ των ετών 1893 και 1896, αλλά κυρίως το καλοκαίρι του 1895 στην διάρκεια των θερινών διακοπών του από την όπερα του Αμβούργου που διατελούσε διευθυντής ορχήστρας.  Την εποχή εκείνη ήταν πολύ επηρεασμένος από  μια συλλογή γερμανικών δημοτικών τραγουδιών με τον τίτλο "Του Αγοριού το Μαγικό Κόρνο" ( Des Knaben Wunderhorn). Η Συμφωνία έχει επτά κινήσεις, στις οποίες ο Μάλερ έδωσε αντισυμβατικούς από την κλασική συμφωνία τίτλους και που έχουν σχέση με τους ύμνους από την συλλογή των τραγουδιών:

1."Pan Awakes, Summer Marches In" (O Παν ξυπνάει, το Καλοκαίρι έρχεται )

2."What the Flowers in the Meadow Tell Me", (Τι μου λένε τα λουλούδια του αγρού)

3."What the Animals in the Forest Tell Me" (Τι μου λένε τα ζώα του δάσους)

4."What Man Tells Me" (Τι μου λέει ο Άνθρωπος)

5."What the Angels Tell Me" (Τι μου λένε οι Άγγελοι)

6."What Love Tells Me" (Τι μου λέει η Αγάπη)
7. "What the Child Tells me" (Τι μου λέει το Παιδί)

Σ' ένα γράμμα στον φίλο και συνάδελφό του Josef Krug-Waldsee εξήγησε τους λόγους που τον οδήγησαν στην χρήση αυτών των τίτλων:

Αυτοί οι τίτλοι ήταν μια προσπάθειά  μου να παράσχω στους μη μουσικούς κάτι χειροπιαστό και με μια ένδειξη για το διανοητικό, ή καλύτερα, το εκφραστικό περιεχόμενο των διαφόρων κινήσεων και για τις σχέσεις τους μεταξύ τους και με το σύνολο.Το ότι αυτή η προσπάθεια δεν λειτούργησε (όπως, όντως,  δεν θα μπορούσε ποτέ να λειτουργήσει) και ότι οδήγησε μόνο σε παρερμηνείες του πιο φρικτού είδους έγινε πολύ γρήγορα και οδυνηρά ξεκάθαρο. Είναι η ίδια καταστροφή που με είχε κυριεύσει σε προηγούμενες και παρόμοιες περιπτώσεις, και τώρα έχω σταματήσει μια για πάντα να σχολιάζω, να αναλύω όλες αυτές τις σκοπιμότητες οποιουδήποτε είδους. Αυτοί οι τίτλοι. . . σίγουρα θα σας πoυν κάτι αφού δείτε την παρτιτούρα. Θα αντλήσετε υποδείξεις από αυτούς για το πώς φανταζόμουν τη σταθερή ένταση του συναισθήματος, από την αδιευκρίνιστη, αδιάκοπη, στοιχειώδη ύπαρξη (των δυνάμεων της φύσης) στον τρυφερό σχηματισμό της ανθρώπινης καρδιάς, η οποία με τη σειρά της δείχνει και φτάνει σε μια περιοχή πέρα από τον εαυτό της (τον Θεό). Παρακαλώ εκφράστε το με δικά σας λόγια χωρίς να παραθέσετε αυτούς τους εξαιρετικά ανεπαρκείς τίτλους και έτσι θα έχετε ενεργήσει σύμφωνα με το πνεύμα μου. Είμαι πολύ ευγνώμων που με ρωτήσατε [για τους τίτλους], γιατί δεν είναι καθόλου ασήμαντο για μένα και για το μέλλον της δουλειάς μου πώς αυτή εισάγεται στη "δημόσια ζωή". 

Gustav Mahler (ζωγράφος Anton Wagner)

Οι τίτλοι αυτοί των κινήσεων καταργήθηκαν πριν την έκδοση του 1898 και η Συμφωνία χωρίστηκε σε δύο μεγάλα μέρη. Στο πρώτο ήταν μόνο η πρώτη κίνηση και στο δεύτερο όλες οι υπόλοιπες:

ΜΕΡΟΣ Ι
1. Kräftig. Entschieden (Strong and decisive - Δυνατά και αποφασιστικά)

ΜΕΡΟΣ ΙΙ
2. Tempo di Menuetto 
3.  Comodo (Scherzando) (Άνετα σαν scherzo)
4. Sehr langsam—Misterioso (Πολύ αργά - Με μυστήριο)
5. Lustig im Tempo und keck im Ausdruck (Χαρούμενα στον ρυθμό και με πονηριά στην έκφραση)  
6. Langsam - Ruhevoll - Empfunden (Αργά - Ήρεμα - Με βαθύ συναίσθημα)

***

Τον Απρίλιο του 2018 ανακοινώθηκαν οι νικητές του BBC Music Magazine. Στην κατηγορία καλύτερης ηχογράφησης της χρονιάς (2017) ανακηρύχθηκε η εκπληκτική ερμηνεία της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ υπό τον θρυλικό μαέστρο Μπέρναρντ Χάιτινκ (Bernard Haitink) και την Ραδιοφωνική Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρίας.

Ιστορικά η πρώτη ηχογράφηση της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ υπό τον Χάιτινκ έγινε μισό αιώνα πριν στο Άμστερνταμ. Η άποψή του δεν έχει αλλάξει πολύ - απ’ τη  συγκρατημένη παράθεση της τεράστιας αρχής μέχρι τη μαγευτική παρουσίαση του μεγάλου φινάλε Αντάτζιο - αλλά η ερμηνεία της Ραδιοφωνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της Βαυαρίας είναι ανυπέρβλητη.

Εδώ ακούμε το Μαγευτικό Φινάλε απ’ την πρώτη ηχογράφηση το 1966 υπό τον Χάιτινκ

Mahler: Symphony #3 In D Minor - 6. Langsam - Bernard Haitink: Royal Concertgebouw Orchestra (1966)

Δεν βρήκα την βραβευμένη ερμηνεία του 2017, αλλά μπορούμε να ακούσουμε μια εξίσου σπουδαία ζωντανή ηχογράφηση  ολόκληρης της συμφωνίας υπό την καθοδήγηση του Claudio Abbado από το φεστιβάλ Λουκέρνης του 2007. Στις σημειώσεις του βίντεο μπορείτε να δείτε το χρονικό σημείο έναρξης της κάθε κίνησης.

Gustav Mahler - Symphony No. 3 (Lucerne Festival Orcherstra, Claudio Abbado)

Συνιστώ να ακούσετε την τέταρτη κίνηση (Πολύ αργά - Με μυστήριο)  στο 59:44 όπου μια άλτο τραγουδάει μια απλή αλλά τόσο αισθαντική μελωδία σε στίχους του ποιήματος του Νίτσε με τίτλο "Τραγούδι για τα Μεσάνυχτα" από το έργο του "Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα". Το όμποε και το φλάουτο που συνοδεύουν την φωνή δίνουν έμφαση στο μυστηριώδες που ζητάει ο συνθέτης:

Ω άνθρωπε! Πρόσεξε!

Τι λένε τα βαθιά μεσάνυχτα;

Κοιμόμουν, κοιμόμουν.

έχω ξυπνήσει από βαθύ όνειρο.

ο κόσμος είναι βαθύς.

και βαθύτερος απ' ό,τι σκέφτηκε η μέρα.

ο πόνος του είναι βαθύς.

η χαρά - βαθύτερη ακόμη και από ψυχικό άλγος:

ο πόνος λέει: πέρνα και χάσου!

Κάθε χαρά θέλει αιωνιότητα

θέλει βαθιά, βαθιά αιωνιότητα!

                                                     (μετάφραση Ζήσης Σαρίκας)

 ΠΗΓΕΣ

A History of Western Music

Allmusic

ΒΒC Magazine
laPhil
sfs
thelistener'sclub
utasymphony
Wikipedia
Νίτσε: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα