Πιανιστική Μονομαχία

 

H Ημέρα του Πιάνου συμπίπτει με την 88η μέρα του έτους, μια και τα πλήκτρα του πιάνου είναι 88.  Για την γιορτή του πιάνου, θα αφιερώσω το άρθρο μου σε μια πιανιστική μονομαχία, που είναι φυσικά αναίμακτη και γεμάτη ήχους, συγκινήσεις, συναισθήματα.

Φωτογραφία & Καλλιτεχνική Επεξεργασία: Δημήτρης Ζαραφωνίτης

"Γιατί χρειαζόμαστε την Παγκόσμια Ημέρα Πιάνου; Για πολλούς λόγους αλλά κυρίως, δεν βλάπτει κανέναν να γιορτάσουμε το πιάνο κι οτιδήποτε έχει σχέση μ' αυτό: εκτελεστές, συνθέτες, κατασκευαστές πιάνου, χορδιστές, μεταφορείς και πιο σπουδαίους, τους ακροατές" Nils Frahm*

Τον 19ο αιώνα που δεν υπήρχε τηλεόραση, δίσκοι μουσικής ή ίντερνετ η μουσική παιζόταν είτε σε θέατρα είτε σε ιδιωτικές κατοικίες πλουσίων ανθρώπων που διοργάνωναν μουσικές βραδιές. Πολλές φορές οι μουσικές αυτές παραστάσεις είχαν και ανταγωνιστικό χαρακτήρα ειδικά ανάμεσα σε πιανίστες ή συνθέτες. Σ' αυτή την περίπτωση οι ακροατές είχαν την ευκαιρία να κάνουν συγκρίσεις και να δείξουν την προτίμησή τους στον ένα ή στον άλλο καλλιτέχνη διαπιστώνοντας ζωντανά το ταλέντο, την δεξιότητα, την συνθετική φαντασία του καθενός. Ήταν σαν καλλιτεχνικές μονομαχίες.

Μία διάσημη τέτοια μονομαχία ήταν εκείνη ανάμεσα σε δύο πολύ σπουδαίους και ταλαντούχους πιανίστες και συνθέτες: τον Φρανς Λιστ και τον Σίγισμοντ Τάλμπεργκ.

Franz Liszt

Sigismund Thalberg

Ο πρώτος ανταγωνισμός άρχισε το 1836 όταν ο Λιστ έγραψε μια κριτική για την τελευταία συναυλία του Τάλμπεργκ στο Παρίσι. Αν και ήταν φιλική, γίνονταν κάποιοι δηκτικοί υπαινιγμοί στον τύπο κατά διαστήματα, πιο συχνά από τον Λιστ. Οι συναντήσεις των δύο πιανιστών ήταν συχνές κι εγκάρδιες ενώ ο Λιστ ήταν φιλοξενούμενος στο σπίτι του Τάλμπεργκ στην Βιέννη την άνοιξη του 1838.

Την άνοιξη του 1837 πολλοί Ιταλοί πρόσφυγες κατέφθασαν στο Παρίσι. Η Ιταλίδα πριγκίπισσα Cristina Belgiojoso διοργάνωσε μια φιλανθρωπική συναυλία για τους Ιταλούς πρόσφυγες στο σαλόνι της στο Παρίσι. Πολλοί μουσικοί έπαιξαν, αλλά το κέντρο του ενδιαφέροντος της βραδιάς ήταν η αναμέτρηση του Λιστ και του Τάλμπεργκ. Κατέληξε " Η Μονομαχία του Αιώνα" ανάμεσα στους δύο γίγαντες του πιάνου. 

Το πρόγραμμα ανακοινώθηκε στις 26 Μαρτίου. Οι γνώμες και οι πηγές διαφέρουν. Κάποιοι λένε ότι ο Λιστ άρχισε με το  “Grand Gallop Chromatique” κι ο Τάλμπεργκ απάντησε με την "Φαντασία και Παραλλαγές στην Νόρμα του Μπελλίνι".  Ο Harold C Schonberg αναφέρει ότι ο Λιστ έπαιξε την "Niobe Fantasia" ενώ ο Τάλμπεργκ την "Moses Fantasia". Ο Αμερικανός πιανίστας Steven Mayer στην δική του αναπαράσταση της μονομαχίας με την δισκογραφική εταιρεία ASV υποθέτει τα παρακάτω έργα:

Τάλμπεργκ

Divertimento σε αγαπημένα θέματα του Ροσίνι, Op. 18 “Les Soirées Musica”
Fantasia στον Εθνικό Ύμνο της Αγγλίας “God Save the Queen”, Op. 27

Thalberg: Fantasia on 'God Save the Queen', op 27 (Steven Mayer, pianist)

Λιστ:

Divertissement sur la cavatine “I tuoi frequenti palpiti” by Pacini, S. 419
Μεταγραφή  of Konzertstück in F minor by Weber
Harmonies poétiques et réligieuses, S. 173 no 3, Bénédiction de Dieu dans la solitude

Liszt: 10 Harmonies poétiques et religieuses, S.173 - 3. Bénédiction de Dieu dans la solitude

Η σκηνή της μονομαχίας του 1837 από την ταινία "Οι Έρωτες του Λιστ"

Liszt v Thalberg: the duel of 1837 (Hungarian, with subtitles)

Για φινάλε της βραδιάς  έπαιξαν από μια καινούργια σύνθεση ο καθένας που δεν είχε ανακοινωθεί στο πρόγραμμα νωρίτερα. Θεωρείται ότι ο Λιστ έπαιξε μια μεταγραφή του Meyerbeer “Reminiscences de Robert le Diable”

Franz Liszt - Reminiscences De Robert Le Diable 

Ενώ  ο Τάλμπεργκ τελείωσε το πρόγραμμά του με την νέα του σύνθεση "Fantasy" Op. 33 βασισμένη στην όπερα του Ροσσίνι "Ο Μωυσής στην Αίγυπτο"

Sigismund Thalberg - Fantasy on Moise by Rossini op 33

Ο κριτικός Jules Janin, μαζί με πολλούς άλλους μουσικολόγους και ιστορικούς χαρακτήρισε την μονομαχία σαν "ισοπαλία". Σημείωσε τα παρακάτω:

"Ποτέ δεν είχε ο Λίστ περισσότερο έλεγχο, δεν ήταν περισσότερο αεικίνητος, με περισσότερο πάθος. Ποτέ δεν είχε παίξει ο Τάλμπεργκ με περισσότερη ζωντάνια κι ευαισθησία... έτσι, δύο νικητές και κανείς ηττημένος!"

H δε γνώμη της πριγκίπισσας Cristina Belgiojoso ήταν: "Ο Τάλμπερ είναι ο πρώτος πιανίστας του κόσμου - Ο Λιστ είναι μοναδικός"

Το 2001 ανακαλύφθηκε το πιάνο της μονομαχίας σε μια οικία στο Μαϊάμι της Φλώριδα

Erard Grand 1834: Thalberg-Liszt

O τρόπος που έπαιξε ο Τάλμπεργκ ήταν πιθανώς ακριβώς αντίθετος από αυτόν του Λιστ. Η παράσταση του Λιστ ήταν γεμάτη συναισθήματα και δραματικές κινήσεις που γίνονταν ακόμη πιο δυναμικές από το τίναγμα των ξανθών μαλλιών του και την ανεμοστροβολική κίνηση των χεριών του. Ο Τάλμπεργκ από την άλλη μεριά ήταν συγκρατημένος και μόλις κινείτο στην καρέκλα του - ενώ κι οι δύο έπαιξαν εξίσου πολύπλοκα και απαιτητικά έργα. Αποκαλούσαν τον Λιστ  "φονιά του πιάνου". Ήταν ικανός να καταστρέψει ένα όργανο αδύναμης κατασκευής με τα τρομακτικά του χτυπήματα στα πλήκτρα. Αλλά ο Τάλμπεργκ είχε τις δικές του δεξιότητες, επίσης, που ήταν παντελώς άγνωστες στον Λιστ πριν την κρίσιμη συναυλία. Είχε έναν μοναδικό τρόπο  χρήσης των πεντάλ αλλά και της απαράμιλλης "τεχνικής του αντίχειρα".  Η κύρια μελωδία στις μεσαίες νότες του πιάνου παιζόταν εναλλακτικά κι από τους δύο αντίχειρες, ενώ και τα δύο χέρια διέτρεχαν με γρήγορα αρπίσματα όλο το εύρος των πλήκτρων παράγοντας εξαιρετικά λεπτεπίλετες και ρομαντικές μελωδίες. 

 

*O Nils Frahm είναι Γερμανός συνθέτης, παραγωγός δίσκων μουσικής και πιανίστας. Γεννήθηκε το 1982. Το 2015 καθιέρωσε την Ημέρα του Πιάνου, τοποθετώντας την στην 88η μέρα του έτους λόγω των 88 πλήκτρων του οργάνου.

Κλωντ Ντεμπυσί

Στις 25 Μαρτίου 1918 πέρασε στην αιωνιότητα ένας σπουδαίος αντι-κομφορμιστής Γάλλος συνθέτης και πιανίστας, που η μουσική του σίγουρα αντικατοπτρίζει μια νέα αισθητική. Δεν υπήρξε παιδί-θαύμα αλλά ούτε και σπουδαίος μαθητής, όμως ήταν ένα ανεξάρτητο πνεύμα. Την μεγαλύτερη επιρροή πάνω του άσκησαν οι συγγραφείς κι όχι οι μουσικοί. Πράγματι ξεπήδησε μέσα απ' τους κόσμους της τέχνης και της φιλολογίας και είχε εντυπωσιαστεί απ' το κίνημα των συμβολιστών. Είναι ο Κλωντ Ντεμπυσί.

Claude Debussy

Γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1862. Σε παιδική ηλικία η τυπική εκπαίδευσή του ήταν περιορισμένη. Ωστόσο οι μουσικές τάσεις του βρήκαν κάποια διέξοδο στα μαθήματα πιάνου που πήρε από τη Μαντάμ Μωτέ ντε Φλερβίλ, πεθερά του Βερλαίν. Αυτά του άνοιξαν το δρόμο για το Ωδείο του Παρισιού το 1872.

Οι εμπνεύσεις του Ντεμπυσί κυμαίνονταν απ' την Ρώσικη μουσική που έπαιζε ως έφηβος μέχρι τις παραδοσιακές μουσικές της Ασίας που ανακάλυψε το 1889 (γκαμελάν της Ιάβας). Ο θαυμασμός του για τις μουσικές άλλων λαών βρήκε έκφραση στο δικό του ύφος, όπου έδωσε εξωτική χροιά στις παρτιτούρες του. Άλλες επιρροές εκείνων των χρόνων υπήρξε η φιλία του με τους ζωγράφους, οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως "εμπρεσσιονιστές". Ωστόσο, μετά το 1889 δεν μπορούσε πια να συμμερίζεται την λατρεία των συμβολιστών για τον Βάγκνερ. Αναγνώριζε το μεγαλείο του, αλλά διαπίστωνε ότι αντιπροσώπευε ένα "νεκρό σημείο" για άλλους συνθέτες. Δίνοντας έμφαση σε γαλλικά μουσικά χαρακτηριστικά, ήθελε να εμφανίζεται ως "musicien francais" (Γάλλος μουσικός).

Θα ακούσουμε το έργο του  για δύο πιάνα "Εn blanc et noir"(Στα άσπρα και στα μαύρα -πλήκτρα) που έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι στις 22 Ιανουαρίου 1916. Τον Ιούλιο του 1915 είχε πάει στην Πουρβίλ για να αποφύγει το καταπιεστικό κλίμα της πρωτεύουσας. Ήδη υπέφερε από καρκίνο, από τον οποίο και πέθανε τελικά, μετέφερε τους φόβους του, τον τρόμο του πολέμου (ΑΠΠ) αλλά και τις ελπίδες του για νίκη της Γαλλίας. Η αρχική ιδέα ήταν το έργο αυτό να φέρει τον τίτλο "Καπρίτσια σε άσπρο και μαύρο", παραπέμποντας στα χαρακτικά του Γκόγια, που εναλάσσονται από κοινωνική σάτιρα και φανταστικές εικόνες.

Debussy - En blanc et noir

Το έργο έχει τρεις κινήσεις. Σ' ένα γράμμα του στον Ρόμπερτ Γκοντέ, ο Ντεμπυσί σημειώνει τις παρακάτω εικόνες. "Αυτά τα κομμάτια έχουν σκοπό  να αναζητήσουν το χρώμα τους, το συναίσθημά τους από το πιάνο, σαν τα "γκρίζα" του Βελάσκεθ". Γι' αυτό προσθέτει κάποια επικεφαλίδα στην αρχή κάθε κίνησης:

I. Avec emportement:  (Με θυμό) Αυτός που στέκεται στην θέση του
                                    και δεν χορεύει
                                    ήσυχα παραδέχεται
                                    την ντροπή.

Αυτές οι τέσσερις γραμμές δανεισμένες από την όπερα του Γκουνό "Ρωμαίος και Ιουλιέτα" υπονοούν την ασθένεια του Ντεμπυσί.

 II. Lent-Sombre: Επιλέγει την τελευταία στροφή της "Μπαλάντας εναντίον των εχθρών της Γαλλίας" του ποιητή  François Villon
                                [...]
                                O Πρίγκηπας που μεταφέρθηκε είτε από τους δουλοπάροικους                                      του Αίολου
                                στο δάσος που κυριαρχεί ο Γλαύκος
                                ή που στερήθηκε από την ειρήνη και την ελπίδα:
                                Γιατί αξίζει να έχει αρετές
                                όποιος διακαώς επιθυμεί το βασίλειο της Γαλλίας!

III. Scherzando: "Υβέρ, είστε μόνο κακός". Τίτλος από το τρίτο του τραγούδι της                                       συλλογής του " Chansons de Charles d’Orléans   

Οι μη περιγραφικές, οπτικές και ποιητικές αναφορές του έχουν στόχο να ερεθίσουν την φαντασία του ακροατή. Το έργο "Στα άσπρα και μαύρα" κατατίθεται η εξέλιξη του ύφους του συνθέτη, ο οποίος μέσα από την αρμονία του, τους εκπληκτικά κινούμενους ρυθμούς του αλλά και την αυξανόμενη κι απρόσμενη μουσική του γλώσσα, συνέχισε να τολμά σε ανεξερεύνητα μέχρι τότε μονοπάτια.

                       

Ο Ντεμπυσί συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους και σημαντικότερους συνθέτες του 20ού αιώνα τόσο για τις δικές του δημιουργίες όσο και για τους νέους δρόμους που άνοιξε στους μεταγενέστερους. Με την πλατύτερη έννοια, η επίδρασή του εκτείνεται ως τους Μπουλέζ, Μεσιάν, Βέμπερν, Μπάρτοκ , Στραβίνσκυ και άλλους. 

Ο τάφος του Ντεμπυσί στο νεκροταφείο Passy

Για επίλογο θα ακούσουμε το έργο του "Σύριγξ" για σόλο φλάουτο που ο φλαουτίστας  Philippe Pierlot, πρώτο σόλο φλάουτο της Εθνικής Ορχήστρας της Γαλλίας, παίζει στον τάφο του το 2018 στα 100 χρόνια του θανάτου του.

Debussy : Syrinx par Philippe Pierlot sur la tombe du compositeur

…

Ο Πρώτος Κούκος της Άνοιξης

Ruth Binney

Το κομμάτι "Ακούγοντας τον Πρώτο Κούκο της Άνοιξης" είναι ένα Συμφωνικό Ποίημα του Άγγλου συνθέτη Frederick Delius (1862-1934). Οι πρώτες του συνθέσεις έχουν λυρισμό κι επιρροές από την μουσική που άκουσε στην Αμερική όταν πήγε για δύο χρόνια, αλλά και από την μουσική του Γκρηγκ και του Βάγκνερ. Σταδιακά δημιούργησε το δικό του μουσικό ύφος με την προσωπική του πινελιά για την ενορχήστρωση αλλά και την χρήση της χρωματικής αρμονίας.

Frederick Delius - On Hearing the First Cuckoo in Spring

Το κομμάτι αυτό είναι το πρώτο από ένα σύνολο δύο κομματιών για μικρή ορχήστρα, που όμως συνήθως δεν παίζονται μαζί. Το δεύτερο έχει τον τίτλο "Καλοκαιρινή Νύχτα στο Ποτάμι". Το "Ακούγοντας τον Πρώτο Κούκο της Άνοιξης" αρχίζει με μια αργή μουσική και αργότερα ακούμε το πρώτο θέμα, που είναι το κάλεσμα του κούκου πρώτα από το όμποε και μετά από τα έγχορδα. Το δεύτερο θέμα ακούγεται από τα πρώτα βιολιά και είναι μίμηση ενός Νορβηγικού λαϊκού τραγουδιού "In Ola Valley" που το άκουσε ο συνθέτης από τον σπουδαίο πιανίστα και  διασκευαστή λαϊκών μοτίβων Αυστραλό Πέρσυ Γκραίηντζερ. Αυτό το ίδιο λαϊκό τραγούδι διασκεύασε και ο Νορβηγός συνθέτης Έντβαρντ Γκρηγκ στο έργο του για σόλο πιάνο αρ. 66, "19 Νορβηγικά Λαϊκά Τραγούδια". Στη συνέχεια ακούμε  το χαρακτηριστικό "κου-κου" από το κλαρινέτο μέχρι να τελειώσει όλο το έργο σε μια ποιμενική ατμόσφαιρα.

Ας απολαύσουμε και την όμορφη έμπνευση του Γκρηγκ από το δεύτερο θέμα του τραγουδιού.

Norwegian Folk Songs, Op. 66: XIV. In Ola Valley, in Ola Lake

Ένα ποίημα για την Άνοιξη με τίτλο "ΕΑΡΙΝΟ" του Ρώμου Φιλύρα (1888-1942)

ΕΑΡΙΝΟ

Ω, εκείνο το αλάλητο στην άνοιξη

μεσ' τη γλυκιά, την απαλή λαχτάρα

Ω! ένα πουλάκι μέσα μου λαλεί

και τρέμει, φτερουγίζει, λαχταρεί

κάτι απαλό κι απόκοσμο πολύ...

Και νοιώθοντας πως κάτι το καλεί

έξω απ' τον εαυτό μου κι' απ' τη φύση,

και θαρρώντας πως άκουσε φωνούλα

τρέμει σάμπως στο λούλουδο η δροσούλα,

και κοντεύει να φύγει απ' την ψυχή μου

και πετώντας στα μάκρη της Αβύσσου

να γίνει Χερουβείμ του Παραδείσου...

(Ποιητική Συλλογή "ΡΟΔΑ ΣΤΟΝ ΑΦΡΟ" 1911, στον τόμο "ΡΩΜΟΣ ΦΙΛΥΡΑΣ-ΑΠΑΝΤΑ" εκδ. Γκοβόστης σελ. 14)

Στο ιστολόγιό μου μπορείτε να δείτε κι άλλα άθρα αφιερωμένα στην Άνοιξη από τον κατάλογο δεξιά με την ετικέτα "Άνοιξη".

Πανσέληνος Μαρτίου: Του Σκουληκιού

 Η Πανσέληνος του Μαρτίου ονομάζεται και "Πανσέληνος του Σκουληκιού". Πήρε το όνομά της από το Ημερολόγιο των Αγροτών διαφόρων περιοχών της Αμερικής και της Ευρώπης. Κατά την παράδοση, κάθε όνομα της Πανσελήνου χρησιμοποιείτο για ολόκληρο τον σεληνιακό μήνα κατά τον οποίο συνέβαινε κι όχι μόνο για την Πανσέληνο.

Η Πανσέληνος του Μαρτίου ονομάζεται "Του Σκουληκιού" και  αναφερόταν στους γαιοσκώληκες που εμφανίζονται την άνοιξη καθώς θερμαίνεται το χώμα. Μ' αυτό τον τρόπο προσελκύονται οι κοκκινολαίμηδες και άλλα πουλιά για να τραφούν - ένα πραγματικό σημάδι της Άνοιξης.

Μια άλλη εξήγηση του ονόματος δίδεται από τον Κάπταιν Τζόναθαν Κάρβερ, έναν ερευνητή του 18ου αιώνα, που έγραψε ότι αυτό το όνομα της Σελήνης αναφέρεται σ' ένα άλλο είδος "σκουληκιού" - τις προνύμφες του σκαθαριού - που αρχίζουν να ξεπηδούν απ' τους φλοιούς των δέντρων που θερμαίνονται αλλά και από άλλες χειμερίες κρυψώνες της εποχής. 

Άλλα ονόματα για την Πανσέληνο του Μαρτίου είναι:

*Πανσέληνος του Κόρακα: τα κρωξίματα των κοράκων σήμαιναν το τέλος του Χειμώνα
*Πανσέληνος της Κρούστας: επειδή το πεσμένο χιόνι σχηματίζει κρούστα όταν θερμαίνεται την μέρα και    ψύχεται τη νύχτα 
*Πανσέληνος της Ζάχαρης:επειδή την εποχή αυτή συλλέγεται το σιρόπι από σφένδαμο

Στο παρακάτω βίντεο θα ακούσουμε το πρώτο μέρος  (Adagio Sostenuto) της Σονάτας του Μπετόβεν "Υπό το Σεληνόφως". Ένα όνομα που δεν δόθηκε, βέβαια από τον συνθέτη, αλλά από έναν Γερμανό μουσικό, κριτικό και ποιητή τον Ludwig Rellstab το 1832 - πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Μπετόβεν - που το εμπνεύσθηκε όταν είδε το φως της Πανσελήνου να καθρεπτίζεται στα νερά της Λίμνης Λουκέρνης στην Ελβετία. Όμως, έτσι είναι πιο γνωστή πλέον η σονάτα αυτή.

Daniel Barenboim - Moonlight sonata - 1ºmov Adagio sostenuto

Ένα ποίημα της Αγγλίδας Joanna Garido με τίτλο:

ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ ΤΟΥ ΣΚΟΥΛΗΚΙΟΥ

Περπατάμε κάτω από την πανσέληνο του σκουληκιού

τυλιγμένοι ζεστά κάτω από το βλέμμα της

τεράστια, προσκαλώντας αλλαγή

σε φωτεινότερες, μεγαλύτερες μέρες.

Ο Μάρτης, μπερδεμένος στα μηνύματά του

ακόμη χειμωνιάτικος στα πιο πολλά μέρη

κι όμως μπουμπούκια ξυπνάνε στα κλαδιά

αδημονώντας η άνοιξη να αρχίσει.

Ο γαιοσκώληκας σέρνεται, τα πουλιά πετούν

οι δαντελένιοι νάρκισσοι ξεμυτούν

μια πανσέληνος σκουληκιού μας λέει όλα ανανεώνονται

καθώς τα σύννεφα την κρύβουν απ' τα μάτια μας.

(η μετάφραση είναι δική μου)

Over The Rainbow

 "Over the Rainbow". Moυσική του Harold Arlen και στίχοι του E.Y.Harburg! Eίναι μια απ' τις πιο ξακουστές μπαλάντες των αρχών του 20ού αιώνα. Γράφτηκε για την ταινία του 1939 "The Wizard of Oz" και τραγουδήθηκε απ' την ηθοποιό και τραγουδίστρια Judy Garland που υποδύεται την Dorothy, η οποία μπαίνει σε μπελάδες και γι' αυτό ονειροπολεί για έναν τόπο όπου δεν μπορεί να κατηγορηθεί.

  Τα λόγια του τραγουδιού είναι τα παρακάτω:

Κάπου πέρα απ' το ουράνιο τόξο

Πάρα πολύ ψηλά

Υπάρχει μια χώρα που άκουσα

Mια φορά σ' ένα νανούρισμα

Κάπου πέρα από το ουράνιο τόξο

- οι ουρανοί είναι μπλε

Και τα όνειρα που τόλμησες να ονειρευτείς

γίνονται πραγματικότητα

Κάποια μέρα θα κάνω ευχή σ' ένα αστέρι

Να ξυπνήσω εκεί που τα σύννεφα θα είναι πίσω μου πολύ μακριά

Εκεί που τα προβλήματα λιώνουν σαν σταγόνες λεμονιού

Πολύ ψηλά πάνω απ' τις καμινάδες εκεί

Θα με βρεις.

Κάπου πέρα απ' το ουράνιο τόξο

Πετάνε γαλάζια πουλιά

Τα πουλιά πετάνε πέρα απ' το ουράνιο τόξο

Γιατί τότε εγώ δεν μπορώ;

Αν τα χαρούμενα μικρά πουλιά πετούν

Πέρα απ' το ουράνιο τόξο

Γιατί, ω γιατί να μην μπορώ κι εγώ;

Η Τζούντυ Γκάρλαντ στην σκηνή της ταινίας "Ο Μάγος του Οζ" όταν τραγουδάει το τραγούδι.

Somewhere Over the Rainbow - The Wizard of Oz

Ο συνθέτης Harold Arlen και ο στιχουργός Yip Harburg συχνά δούλευαν δίπλα δίπλα. Ο Harburg γενικά έδινε μια ιδέα ή έναν τίτλο στον Arlen για να συνθέσει μουσική, πριν ο Harburg ολοκληρώσει τους στίχους του. Για την συνεργασία τους στον Μάγο του Οζ, ο Harburg έλεγε ότι η έμπνευσή του ήταν "μια μπαλάντα για ένα μικρό κορίτσι που έμπλεκε σε προβλήματα και ήθελε να το σκάσει από το Κάνσας. Μια ξηρή, άνυδρη και άχρωμη πόλη. Δεν είχε δει τίποτε πολύχρωμο στην ζωή της εκτός από το ουράνιο τόξο". Ο Arlen τότε σκέφτηκε ότι η ιδέα αυτή χρειαζόταν "μια μελωδία με απλωμένη μελωδική γραμμή".

Yip Harburg

Harold Arlen

Όμως όταν είχαν γραφτεί όλα τα τραγούδια της ταινίας, ο Arlen ένιωθε ότι δεν είχε ολοκληρώσει το τραγούδι για την σκηνή του Κάνσας. Εν τω μεταξύ συχνά είχε στις τσέπες του άδεια πεντάγραμμα για να γράψει όποια μελωδική ιδέα του ερχόταν στο νου. Και, περιγράφει πώς του ήλθε εντελώς ξαφνικά η έμπνευση για την μελωδία του τραγουδιού "Πέρα απ' το Ουράνιο Τόξο" την ώρα που η σύζυγός του Άνια οδηγούσε το αυτοκίνητο:

"Είπα στην κυρία Άρλεν...ας πάμε στο Κινέζικο του Γκράουμαν. Εσύ θα οδηγείς το αυτοκίνητο, δεν νιώθω πολύ καλά τώρα. Δεν σκεφτόμουν την δουλειά. Δεν σκεφτόμουν συνειδητά την δουλειά, απλά ήθελα να χαλαρώσω. Και καθώς περνάγαμε δίπλα από ένα φαρμακείο στην Λεωφόρο Σάνσετ είπα: Κάνε δεξιά, σε παρακαλώ. Σταματήσαμε και πραγματικά δεν ξέρω γιατί - ευλογημένες ας είναι οι μούσες - έβγαλα τα πεντάγραμμα κι έγραψα αυτό που ξέρετε τώρα σαν "Πέρα απ' το Ουράνιο Τόξο".

H μουσική του τραγουδιού αυτού έχει μια αξιοπρόσεκτη ομοιότητα, αρμονική και μελωδική, με το θέμα του Ιντερμέτσου, γνωστού σαν Το Όνειρο του Ράτκλιφ από την Όπερα Γουλιέλμος Ράτκλιφ του Πιέτρο Μασκάνι που γράφτηκε το 1895. 

Εδώ το Ιντερμέτσο όπου ο προσεκτικός ακροατής θα ανακαλύψει τις ομοιότητες.

Guglielmo Ratcliff, Act III: Intermezzo, "Il Sogno", "Ratcliff's Dream"

Έκτοτε πολλοί καλλιτέχνες τραγούδησαν ή διασκεύασαν αυτή την τόσο όμορφη μελωδία. Ενδεικτικά...

Frank Sinatra

Barbra Streisand

Και μια αξιόλογη μεταγραφή σε jazz piano απ' τον γνωστό πιανίστα και συνθέτη Keith Jarrett

Για επίλογο μια υπέροχη μεταγραφή για σαξόφωνο απ' τον Chet Baker

Αντόνιο Βιβάλντι

 Ο Αντόνιο Βιβάλντι γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου 1678 στην Βενετία. Ήταν γιός του βιολονίστα  Giovanni Battista, ο οποίος ήταν κορυφαίος βιολονίστας της ορχήστρας του παρεκκλήσιου του Αγ. Μάρκου και ο οποίος υπήρξε και δάσκαλος βιολιού του μικρού Αντόνιο. Ο Αντόνιο ήταν προορισμένος να ακολουθήσει το επάγγελμα του κληρικού αλλά λόγω χρόνιου αναπνευστικού προβλήματος εξαιρέθηκε από τις λειτουργίες της εκκλησίας για να αφιερωθεί αποκλειστικά στην μουσική.  Επειδή δε είχε κόκκινα μαλλιά  του δόθηκε το παρατσούκλι "il prete rosso " δηλαδή ο κοκκινοτρίχης παπάς.

Antonio Vivaldi

Έγινε σπουδαίος βιολονίστας και το 1703 πήρε την θέση του κορυφαίου βιολονίστα στο Ορφανοτροφείο Ospedale della Pietà. Εκεί σπούδαζαν μουσική κορίτσια και όσα είχαν ένα ιδιαίτερο ταλέντο γίνονταν μέλη μιας σπουδαίας χορωδίας και ορχήστρας που οι παραστάσεις της εκτιμώντο πάρα πολύ και προκαλούσαν δωρεές και κληρονομιές στο Ίδρυμα.

Έγραψε ο Charles de Brosses (Ακαδημαϊκός & Πολιτικός της Γαλλίας) για τις συναυλίες  της Βενετίας:
"Σ' αυτά τα Ορφανοτροφεία ακούγεται μια θεσπέσια μουσική. Υπάρχουν τέσσερα τέτοια, όλα με νόθα ή ορφανά κορίτσια ή κορίτσια που οι γονείς τους δεν είναι σε θέση να αναθρέψουν. Μεγαλώνουν με δημόσια έξοδα και εκπαιδεύονται αποκλειστικά για να διαπρέψουν στην μουσική. Τραγουδούν σαν άγγελοι και παίζουν βιολί, φλάουτο, όργανο, τσέλο και φαγκότο. Με λίγα λόγια κανένα όργανο, όσο μεγάλο κι αν είναι δεν τα τρομάζει. Είναι απομονωμένα σαν μοναχές. Σε κάθε συναυλία συμμετέχουν περίπου σαράντα κορίτσια. Σας ορκίζομαι ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο χαριτωμένο από το να βλέπεις μια νέα και όμορφη μοναχή με την άσπρη στολή της και μ' ένα μπουκέτο από λουλούδια ροδιάς στο αυτί να παίζουν στην ορχήστρα με μια φανταστική χάρη και ακρίβεια. Οι φωνές τους είναι αξιολάτρευτες σε ποιότητα κι ελαφράδα. ...
Το Ορφανοτροφείο που πηγαίνω συχνότερα είναι αυτό της Pieta, όπου η ψυχαγωγία είναι η καλύτερη. Είναι επίσης πρώτο στην τελειότητα των συμφωνιών. Τι αξιόλογη παράσταση. Εδώ ακούει κανείς την πρώτη τέλεια δοξαριά για την οποία η Όπερα των Παρισίων λανθασμένα περηφανεύεται "

(Το κείμενο είναι μετάφραση άρθρου από το βιβλίο που έχω: "A History of Western Music" των  Groute & Palisca σελ.484)

Ospedale della Pietà

Ένα χαρακτηριστικό του 18ου αιώνα το οποίο σήμερα δυσκολευόμαστε να εκτιμήσουμε, κι όμως ήταν πολύ συνηθισμένο, ήταν η συνεχής απαίτηση του κοινού για καινούργια μουσική. Δεν υπήρχαν "κλασικοί" και πολύ λίγα έργα οποιουδήποτε είδους ακούγονταν για περισσότερο από δύο ή τρεις εποχές. Έτσι ο Βιβάλντι βρισκόταν σε συνεχή πίεση για καινούργια ορατόρια και κοντσέρτα για κάθε φεστιβάλ που γινόταν στην Pieta. Λέγεται ότι ο Βιβάλντι ίσως κατέχει το ρεκόρ της πιο γρήγορης γραφής σύνθεσης με την όπερά του Tito Mantio, που την ολοκλήρωσε μέσα σε πέντε μέρες. Και περηφανευόταν ότι μπορούσε να συνθέσει ένα κοντσέρτο πιο γρήγορα απ' ό,τι ένας αντιγραφέας θα αντέγραφε τις παρτιτούρες του.

Απ' την εργογραφία του Βιβάλντι έχουν σωθεί περισσότερα από 500 κοντσέρτα, από τα οποία τα 300 αφορούν σόλο όργανα. Την τιμητική του έχει το βιολί, περίπου 230. Περίπου 50 συνθέσεις εκκλησιαστικής μουσικής από μικρούς ύμνους για σόλο φωνή μέχρι ορατόρια. Έχουν αποδοθεί σ' αυτόν περίπου 50 όπερες και υπάρχουν πλήρεις περίπου 16.

To πιο γνωστό έργο του Βιβάλντι είναι " Οι Τέσσερις Εποχές". Στο αφιέρωμα αυτό θα ακούσουμε λίγα από άλλα κορυφαία έργα του σπουδαίου αυτού Ιταλού συνθέτη της Μπαρόκ περιόδου.

GLORIA IN EXCELSIS DEO. Antonio Vivaldi.

***

Μια άρια:

Σ' αυτόν τον κόσμο δεν υπάρχει ειλικρινής ειρήνη

Χωρίς πίκρες. Αγνή κι Αληθινή 

Vivaldi - ''Nulla in mundo pax sincera''

***

Την πρώτη κίνηση του κοντσέρτου για όμποε που φαίνεται ότι γράφηκε για μια ορφανή κοπέλα με το όνομα Πελεγκρίνα

Vivaldi: Oboe Concerto In C Major, RV 450, 1. Allegro molto

***

Όπως πολλοί συνθέτες της εποχής του, έτσι κι ο  Βιβάλντι αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Οι συνθέσεις του δεν ήταν πια σε τόσο μεγάλη ζήτηση όπως παλιά στην Βενετία. Η αλλαγή των μουσικών απαιτήσεων έφεραν τις δικές του εκτός μόδας. Έτσι ο Βιβάλντι αποφάσισε να πουλήσει ένα μεγάλο μέρος των χειρογράφων του σε ευτελείς τιμές ώστε να εξασφαλίσει το ταξίδι του στην Βιέννη. Οι αιτίες της αναχώρησής του από την Βενετία δεν είναι ξεκάθαρες, αλλά φαίνεται πιθανό ότι, μετά την συνάντησή του με τον Αυτοκράτορα Κάρολο VI, ήλπιζε να αναλάβει την θέση του συνθέτη της αυτοκρατορικής αυλής. Λίγο μετά την άφιξή του στην Βιέννη όμως, ο Κάρολος VI πέθανε κι έτσι έχασε την αυτοκρατορική προστασία και κάποια σίγουρη πηγή εισοδήματος. Σύντομα έφτασε στα όρια της φτώχειας και πέθανε τη νύχτα 27 προς 28 Ιουλίου 1741 σε ηλικία 63 ετών από κάποια εσωτερική λοίμωξη σ' ένα σπίτι που ανήκε στην χήρα ενός Βιεννέζου σαγματοποιού.

Vivaldi - Violin Sonata No 2 in A major, Op 2

Η μουσική του Βιβάλντι ήταν καινοτόμος. Έδωσε λάμψη στην φόρμα και στην ρυθμική δομή των κοντσέρτων καθώς αναζητούσε να βρει αρμονικές αντιθέσεις και πρωτότυπες μελωδίες και θέματα. Πολλές από τις συνθέσεις του είναι φανταχτερές και κεφάτες.

Ο Γ.Σ. Μπαχ έχει επηρεαστεί βαθειά από τα κοντσέρτα και τις άριες του Βιβάλντι στα έργα του "Κατά Ιωάννη Πάθη", "Κατά Ματθαίον Πάθη" και στις καντάτες του. Μετέγραψε δε πολλά από τα έργα του.

 

Πάμπλο ντε Σαραζάτε

 

Pablo de Sarasate

Συνθέτης και δεξιοτέχνης βιρτουόζος του βιολιού, που γεννήθηκε στις 10 Μαρτίου 1844 στην Παμπλόνα της Ισπανίας. Από μικρός διακρίθηκε για το μεγάλο ταλέντο του κι έκανε το ντεμπούτο το 1860 στο Παρίσι και τον επόμενο χρόνο στο Λονδίνο ως σολίστ. 

Θα ακούσουμε ένα έργο του που συνέθεσε το 1862 σε ηλικία μόλις 18 ετών. Θαυμάζουμε την μουσική ιδιοφυία ενός νεαρού ταλαντούχου και βιρτουόζου του βιολιού. 

Pablo de Sarasate - Fantaisie Caprice (1862)

Στην διάρκεια της καριέρας του γύρισε όλο τον κόσμο κάνοντας εμφανίσεις σε Ευρώπη, Βόρεια & Νότια Αμερική. H καλλιτεχνική του υπεροχή οφειλόταν κυρίως στην καθαρότητα του παιξίματός του και στην εντυπωσιακή ευκολία του σε δύσκολες εκτελέσεις που τον καθιέρωσαν ως βιρτουόζο. Στην αρχή της καριέρας του έπαιζε κυρίως φαντασίες από όπερες, ιδιαίτερα την Carmen Fantasy, και πολλά άλλα κομμάτια που είχε συνθέσει.

Carmen Fantasy, Op. 25

Υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλούς συνθέτες που αφιέρωσαν σ' αυτόν τα έργα τους, όπως ο Βιενιάφσκυ το 2ο κοντσέρτο του για βιολί, η Ισπανική Συμφωνία του Λαλό, το 3ο κοντσέρτο για βιολί του Σαιν-Σανς καθώς και η Εισαγωγή και Ρόντο Καπριτσιόζο κλπ.

Ας ακούσουμε το Ρόντο Καπριτσιόζο του Σαιν-Σανς αφιερωμένο στον γεμάτο κομψότητα, λυρισμό και δεξιοτεχνία Σαραζάτε.

Introduction and Rondo capriccioso for Violin and Orchestra in A Minor, Op. 28

Ο Μπέρναρντ Σω είπε γι' αυτόν  και το ταλέντο του ότι "άφησε για μίλια πίσω του και  αγκομαχούσα την οποιαδήποτε κριτική".

Τα κομμάτια για βιολί του Σαραζάτε είναι δεξιοτεχνικά και εντυπωσιακά. Οι πιο δημοφιλείς συνθέσεις του που παίζονται περισσότερο σαν "μπιζ" στις συναυλίες με κοντσέρτα για βιολί ή σε ρεσιτάλ είναι από τα 4 βιβλία του με Ισπανικούς χορούς, όπου τέρπουν τα αυτιά των ακροατών αλλά και δείχνουν το ταλέντο των βιολονιστών. 

Ακούμε έναν Ισπανικό χορό σε ρυθμό Χαμπανέρα με πλούσια ρυθμική και αρμονική ποικιλία 

Spanish Dance, Op. 26, No. 8

Kληροδότησε το βιολί του κατασκευής Αντόνιο Στραντιβάρι 1724 στο Μουσείο της Μουσικής στο Παρίσι, που φέρει το όνομα Σαραζάτε - Στραντιβάριους προς τιμήν του.

VIOLON, DIT LE "SARASATE"

Antonio Stradivari

1724

Το δεύτερο βιολί του, πάλι κατασκευής Στραντιβάρι 1713 στο Ανώτατο Ωδείο Μουσικής στην Μαδρίτη.

Το βιολί του 1713 (Boissier)

Ο Σαραζάτε πέθανε στην Γαλλία στις 20 Σεπτεμβρίου 1908 από χρόνια βρογχίτιδα. Στην μνήμη του γίνεται Διεθνής Διαγωνισμός Βιολιού στην γενέτειρά του την Παμπλόνα.

Για επίλογο ας ακούσουμε μια σύνθεσή του όχι για ένα, αλλά για δύο βιολιά.

Pablo de Sarasate - Navarra, Opus 33

Βαλς

 Ένας απ' τους πιο γοητευτικούς χορούς, το βαλς, έχει τις ρίζες του αρκετά χρόνια πίσω. Ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ ντε Μονταίν έγραψε για έναν χορό που είδε το 1580 στο Άουγκσμπουργ της Γερμανίας, όπου τα ζευγάρια άγγιζαν τα πρόσωπά τους.

Όσο κι αν ήταν σοκαριστικός στην αρχή, σταδιακά το βαλς έγινε ένας πολύ δημοφιλής χορός στα Βιεννέζικα σαλόνια και αργότερα διαδόθηκε σε πάρα πολλά κράτη. 

Blue Danube - Viennese Waltz

Δημιουργήθηκαν με τον χρόνο και διάφορα είδη βαλς, όπως το αργό (slow), το διστακτικό (hesitation), το Μεξικάνικο, το Αμερικάνικο και άλλα που διαφέρουν στον τρόπο, στις φιγούρες και στην ταχύτητα του κάθε χορού.

Slow Waltz

Hesitation Waltz

 

Ένα όμορφο αργό βαλς έγραψε ο Ρώσος διπλωμάτης, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και συνθέτης Alexander Griboyedov (1795-1829), που ακούμε σε ζωντανή ηχογράφηση του 2018 στην Μαδρίτη απ' τον σπουδαίο Ρώσο πιανίστα Sokolov.

Griboedov. Waltz in E-moll. Grigory Sokolov.

Kαι το "Διπλωματικό" βαλς  σε μεταγραφή από το Τerem Quartet

Diplomat Waltz

Το Βαλς 

Ο παγωμένος Δούναβης της καρδιάς μου

σταμάτησε ξαφνικά να κυλά

Τα νερά του δεν πήγαιναν πουθενά

κι ό,τι αγάπησα και μ’ αγάπησε νόμισα

πως χάθηκε στα σκοτεινά και παντοτινά

Ώσπου ξανάρθες

και μου ‘δωσες το χέρι

"έλα", προστάζεις

"η αγάπη είναι φωτιά"

Τη ζωή μού θύμισες

και να ‘ταν μόνο ετούτο

μ’ έσυρες κι αρχίσαμε

τους κύκλους του χορού

και το βαλς σα βάλσαμο

το νοιώθω μες στο αίμα

σα κραυγή του θάνατου

σα γέλιο ενός μωρού

Κι έτσι, αγαπημένη μου, θα μείνω ζωντανός

ως το τέλος Δεκέμβρη του ’99, μεσάνυχτα ακριβώς

να κρατήσω τον όρκο που έχω δεθεί

το βαλς που σου υποσχέθηκα

και να υπάρχει μόνο αυτή

αυτή η στιγμή, η ιερή στιγμή

που νιώθω σαν φλόγα

καθώς σε στροβιλίζω

ρόδο που καίει

φωτίζει όλη τη γη

Τη ζωή μού θύμισες

και να ‘ταν μόνο ετούτο

μ’ έσυρες κι αρχίσαμε

τους κύκλους του χορού

και το βαλς σα βάλσαμο

το νιώθω μες στο αίμα

σαν κραυγή του θάνατου

σαν γέλιο ενός μωρού

Μανώλης Ρασούλης

Μάριαν Άντερσον

 Η Μάριαν Άντερσον (1897-1993) ήταν  Αφρο-Αμερικανή κοντράλτο και μία απ' τις πιο διάσημες τραγουδίστριες του 20ού αιώνα. Ο μουσικοκριτικός Άλαν Μπλάιθ είπε: " Η φωνή της ήταν μιας πλούσιας, ζωηρής κοντράλτο  φυσικής ομορφιάς". Στο μεγαλύτερο μέρος της καριέρας της έκανε παραστάσεις και ρεσιτάλ  στις πιο φημισμένες αίθουσες συναυλιών και με διάσημες ορχήστρες στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη μεταξύ των ετών 1925 και 1965. Αν και της προσφέρθηκαν ρόλοι από σπουδαίες Ευρωπαϊκές όπερες, η Άντερσον αρνήθηκε διότι δεν είχε εκπαιδευτεί στην υποκριτική. Προτιμούσε να τραγουδάει μόνο σε συναυλίες και ρεσιτάλ.  Παρά ταύτα παρουσίασε άριες από όπερες στις εμφανίσεις της. Έκανε και μεγάλη δισκογραφία όπου καθρεπτίζεται το ευρύ της ρεπερτόριο σε όλα τα είδη από την φωνητική φιλολογία στο λήντερ, σε άριες από όπερες αλλά  και σε παραδοσιακά Αμερικάνικα τραγούδια και σπιρίτουαλς.

Marian Anderson 

Αν και η Άντερσον είχε αναγνωριστεί σαν μια από τις καλύτερες κοντράλτο της εποχής της, ο ρατσισμός στις ΗΠΑ περιόρισε την καριέρα της. Η πιο συγκλονιστική της στιγμή συνέβη το 1939, όταν της απαγορεύθηκε να τραγουδίσει στην Αίθουσα Constitution της Ουάσιγκτον σε μια συναυλία που είχε οργανωθεί από τις "Θυγατέρες της Αμερικανικής Επανάστασης"(Daugters of the American Revolution - DAR).  Έξαλη, η τότε πρώτη κυρία Ελέανορ Ρούσβελτ έστειλε ένα γράμμα στην οργάνωση DAR όπου έγραφε" "Είμαι σε απόλυτη διαφωνία με την απόφαση που ελήφθη να απαγορευθεί το Constitution Hall σε μια μεγάλη καλλιτέχνιδα... Είχατε μια ευκαιρία να ηγηθείτε σε πεφωτισμένους δρόμους και μου φαίνεται ότι η οργάνωσή σας έχει αποτύχει".  Τότε οργανώθηκε από τον Λευκό Οίκο μια συναυλία της Άντερσον στα εξωτερικά σκαλιά του  Lincoln Memorial.  Η συναυλία μεταδόθηκε κι από τα ερτζιανά και επιδοκιμάστηκε πάρα πολύ. Η παράσταση έγινε την Κυριακή του Πάσχα, 9 Απριλίου 1939 και η Άντερσον με τον πιανίστα που την συνόδευε, τον Kosti Vehanen άρχισαν το πρόγραμμά τους με το τραγούδι "My Country, 'Tis of Thee". Αυτό το γεγονός προσείλκυσε ένα πλήθος άνω των 75.000 ατόμων όλων των φυλών και είχε εκατομμύρια ακροατές μέσω του εθνικού ραδιοφώνου. 

"Marian Anderson Sings at the Lincoln Memorial" Newreel Story

Η Άντερσον συνέχισε να σπάει τα ρατσιστικά δεσμά με το να γίνει η πρώτη έγχρωμη τραγουδίστρια που έδωσε παράσταση στην Μετροπόλιταν Όπερα της Ν. Υόρκης στις 7 Ιανουαρίου 1955 σαν Ουλρίκα στον Χορό Μεταμφιεσμένων του Βέρντι. Διευθυντής Ορχήστρας ο Δημήτρης Μητρόπουλος.

Marian Anderson canta Un ballo in Maschera

Το 1930 η Άντερσον έκανε το ντεμπούτο της στην Ευρώπη σε μια συναυλία στο Wigmor Hall του Λονδίνου όπου το κοινό έδειξε τον ενθουσιασμό του. Αλλά και στην τουρνέ που έκανε μετά σε όλη την Ευρώπη δεν αντιμετώπισε τις ρατσιστικές προκαταλήψεις της Αμερικής. Έφτασε μέχρι την Σκανδιναβία και στο Ελσίνσκι την άκουσε ο Ζαν Σιμπέλιους που εντυπωσιάστηκε από την παράστασή της. Την κάλεσε μαζί με τον πιανίστα συνοδό της Kosti Vehanen στο σπίτι του και μαζί με την σύζυγό του τους πρόσφεραν σαμπάνια αντί του παραδοσιακού καφέ. Ο Σιμπέλιους της δήλωσε ότι ένιωσε πως η παράστασή της διαπέρασε την Σκανδιναβική ψυχή. Έγιναν καλοί φίλοι και ο Σιμπέλιους διασκεύασε ένα τραγούδι του από την μουσική του για θέατρο στο έργο Belshazzar's Feast που αρχικά είχε τον τίτλο "Το Τραγούδι της Εβραιοπούλας" και που το μετονόμασε για την Άντερσον σε "Solitude" (Moναξιά) και που βέβαια της το αφιέρωσε.

Solitude (Belshazzar's Feast)

H Άντερσον πέθανε στις 8 Απριλίου 1993, σε ηλικία 96 ετών από καρδιακή ανεπάρκεια. Η ζωή της επηρέασε συγγραφείς και καλλιτέχνες. Υπήρξε έμπνευση για την Τζέσυ Νόρμαν και την Λεοντίν Πράις. Επίσης η ζωή της έγινε μιούζικαλ (My Lord, What a Morning: The Marian Anderson Story, 1999)  αλλά και το ντοκυμαντέρ του 1939 (Marian Anderson: the Lincoln Memorial Concert) επελέγη να παραμείνει στο Εθνικό Αρχείο Φιλμογραφίας ως "πολιτιστικά, ιστορικά κι αισθητικά σημαντικό".

Για επίλογο, ας την ακούσουμε σ' ένα εκφραστικότατο spiritual Deep River

Marian Anderson - "Deep River" (Spiritual)